Varlıklı ülkeler 100 yıl boyunca madenlerini sömürdü: Artık durum içler acısı İngiltere, Yeni Zelanda ve Avustralya’nın 1900’lerde başladığı fosfat madenciliğinin tükettiği adada toprak o kadar ağır bir biçimde sömürüldü ki, ada topraklarının yüzde 90’ı çıplak kaldı. Lokal halk, üç ülkeden de tazminat istediklerini belirterek, adada sürdürebilir bir ömür sağlamak için yardım davetinde bulundu.
“TUZLU SU İÇMEKTEN DİĞER BAHTIMIZ YOK”
Banaba’ya son düzgün yağmur bir yıldan daha uzun bir süre evvel yağdı. Kiribati ülkesinin bir modülü olan izole orta Pasifik adasındaki beşerler yağmur olmadan, içme, banyo yapma ve mahsul yetiştirme için gereken suyu denizden karşılamaya çalıştı. Fakat, geçen Kasım ayında tuz arıtma tesisi bozuldu. Ve durum adada yaşayan yaklaşık 300 kişi için umutsuz bir hal aldı. Kirlenmiş su içmeye zorlanan beşerler, salgın hastalıklara yakalandı ve açlıktan ölme kaygısıyla çaba etmeye başladı.
Bir Banaba sakini olan Taboree Biremon, “Deri hastalığı ve ishal bilhassa çocuklarda hayli yaygın, zira kontamine su yahut tuzlu su içmekten diğer seçeneğimiz yok. Çocuklar güzel değiller, zira anlamıyorlar. Alamayacakları yiyecekleri istiyorlar. Çok üzüldük lakin yapacak bir şey yok” tabirlerini kullandı.
“KİMSENİN UMRUNDA DEĞİLİZ”
Taboree, ada sakinlerin içecek suları olmadığını ve balıktan diğer yiyecekleri olmadığını belirterek, tüm ekinlerin öldüğünü söylemiş oldu:
“Ayrıca uyuyamadık zira tek yapmak istediğimiz adada su aramaktı. Yalnızca hayatta kalmanın bir yolunu arıyoruz. Sahip olduğumuz his, denizde sürüklendiğimiz, kaybolduğumuz ve kimsenin umrunda olmadığımız ”
ADA TOPRAKLARININ YÜZDE 90’INI AĞIR MADENCİLİĞİN AKABİNDE KULLANILAMAZ HALE GELDİ
birebir vakitte, Banaba’nın yaşadığı kabusun başlangıcı 20. yüzyılın başına uzanıyor. Avustralya ve Yeni Zelanda, 1900 yılında Avustralyalı madenci Albert Ellis tarafınca başlatılan fosfat madenciliği yoluyla 20. yüzyılda yerliler tarafınca kulsal kabul edilen “te bangabanga” mağaralarının yok edilmesine katkıda bulundu.
daha sonraki 80 yıl boyunca, eşit oranda Avustralya, Yeni Zelanda ve İngiltere’ye ilişkin olan İngiliz Fosfat Kurulu (BPC), Banaba’daki madenleri o kadar ağır bir biçimde çıkardı ki, adanın yüzeyinin yaklaşık yüzde 90’ı çıplak kaldı. BPC ayrıldığında, adadaki 22 milyon ton arazi kazınmıştı.
“GELDİLER, ÇOK PARA KAZANDILAR VE GİTTİLER”
Avustralya Ulusal Üniversitesi’nde doçent ve “Consuming Ocean Island: Stories of People and Phosphate from Banaba” isimli kitabının muharriri Katerina Teaiwa, “Yıkım katiyen onların faaliyetlerinin bir kararı. Geldiler, büyük bir parti verdiler, fazlaca para kazandılar ve gittiler” dedi.
Öte yandan, Banabanlar, mağaraların suyu yakalama ve depolama konusundaki doğal yetenekleri niçiniyle tarihi olarak kuraklıktan kurtulabilmeyi başardı. Lakin adanın ihtiyarlarına göre, mağaraların neredeyse tamamı yok edildi ve kalan birkaç tanesi kirlendi.
“SADECE KISSALARDA KALDI”
Yaşlılardan biri olan Pelenise Alofa, “Biroldukça Banabanlı için, te bangabanga artık sırf jenerasyonlar boyunca aktarılan öykülerde ve danslarda var” dedi ve tarihî olarak, bayanların toplumdaki değerini vurgulayan mağaralara sadece bayanların girebileceğini kelamlarına ekledi.
Alofa, “Şimdi hepsi kayboldu. Dans ediyoruz ve atalarımızın makus bir kuraklık sırasında mağaraları nasıl bulduğuna dair öyküler anlatıyoruz. Kim olduğumuzun bir modülü. Ben bu meselelerin şimdiye kadar çözüleceğini düşünürdüm, ancak artık umudumu yitirdim” dedi.
TAZMİNAT İSTEDİLER
Başka taraftan 400 km uzaklıktaki Kiribati’nin başşehri Tarawa’dan bir gemi sonunda Mart ayında Banaba’ya geldi ve yeni bir tuzdan arındırma tesisi kurmak için şişelenmiş su ve ekipman sağladı. Fakat Banaba’nın yaşlıları, iklim krizi kötüleştikçe, uzak yerlerden gelen takviyeye güvenmenin sürdürülebilir olmadığını söylemiş oldu.
Bu yaşlılardan biri olan Roubena Ritata, “Tuzdan arındırma tesisleri bir tahlil değil. Bu tesis de bozulacak ve yakın bir vakitte birebir makûs günleri yine yaşayacağız. Gereksinimimiz olan şey, adamızın rehabilitasyonu” dedi.
Banaba önderleri uzun vadeli bir tahlil arıyor. Aslında, cetlerinin adada yüzsenelerca hayatta kalmalarını sağlayan klâsik bir su yakalama ve toplama sistemine geri dönmelerini sağlayacak bir tahlil istiyorlar. Bunu başarmak için ihtiyarlar Avustralya ve Yeni Zelanda hükümetlerine mektup yazarak, “te bangabanga” olarak bilinen kutsal mağaralardan oluşan bir yeraltı ağını bir daha inşa etmek yahut temizlemek üzere anıtsal bir teşebbüs için dayanak istedi.
MAHKEME, İNGİLTERE’NİN YASAL HÜKÜMLÜLÜĞÜ OLMADIĞINA KARAR VERDİ
Öte yandan, Banaba sakinleri, topraklarına yaptıklarından dolayı tazminat almak için daha evvel Avustralya, İngiltere ve Yeni Zelanda’ya karşı birfazlaca yasal teşebbüste bulundu. Kimileri küçük kazanımlarla sonuçlandı. 1976’da bir küme İngiltere’ye yıkımdaki rolü niçiniyle dava açtı: mahkeme, İngiltere’nin manevi bir borcu bulunmasına karşın yasal bir yükümlülüğü olmadığına karar verdi.
İngiliz hükümeti sonunda Banaba’ya, tüm başka yasal süreçleri geri çekmeleri şartıyla, BPC ortak hükümetleri ismine 10 milyon Avustralya doları teklif etti.
KAYNAK: NTV
“TUZLU SU İÇMEKTEN DİĞER BAHTIMIZ YOK”
Banaba’ya son düzgün yağmur bir yıldan daha uzun bir süre evvel yağdı. Kiribati ülkesinin bir modülü olan izole orta Pasifik adasındaki beşerler yağmur olmadan, içme, banyo yapma ve mahsul yetiştirme için gereken suyu denizden karşılamaya çalıştı. Fakat, geçen Kasım ayında tuz arıtma tesisi bozuldu. Ve durum adada yaşayan yaklaşık 300 kişi için umutsuz bir hal aldı. Kirlenmiş su içmeye zorlanan beşerler, salgın hastalıklara yakalandı ve açlıktan ölme kaygısıyla çaba etmeye başladı.
Bir Banaba sakini olan Taboree Biremon, “Deri hastalığı ve ishal bilhassa çocuklarda hayli yaygın, zira kontamine su yahut tuzlu su içmekten diğer seçeneğimiz yok. Çocuklar güzel değiller, zira anlamıyorlar. Alamayacakları yiyecekleri istiyorlar. Çok üzüldük lakin yapacak bir şey yok” tabirlerini kullandı.
“KİMSENİN UMRUNDA DEĞİLİZ”
Taboree, ada sakinlerin içecek suları olmadığını ve balıktan diğer yiyecekleri olmadığını belirterek, tüm ekinlerin öldüğünü söylemiş oldu:
“Ayrıca uyuyamadık zira tek yapmak istediğimiz adada su aramaktı. Yalnızca hayatta kalmanın bir yolunu arıyoruz. Sahip olduğumuz his, denizde sürüklendiğimiz, kaybolduğumuz ve kimsenin umrunda olmadığımız ”
ADA TOPRAKLARININ YÜZDE 90’INI AĞIR MADENCİLİĞİN AKABİNDE KULLANILAMAZ HALE GELDİ
birebir vakitte, Banaba’nın yaşadığı kabusun başlangıcı 20. yüzyılın başına uzanıyor. Avustralya ve Yeni Zelanda, 1900 yılında Avustralyalı madenci Albert Ellis tarafınca başlatılan fosfat madenciliği yoluyla 20. yüzyılda yerliler tarafınca kulsal kabul edilen “te bangabanga” mağaralarının yok edilmesine katkıda bulundu.
daha sonraki 80 yıl boyunca, eşit oranda Avustralya, Yeni Zelanda ve İngiltere’ye ilişkin olan İngiliz Fosfat Kurulu (BPC), Banaba’daki madenleri o kadar ağır bir biçimde çıkardı ki, adanın yüzeyinin yaklaşık yüzde 90’ı çıplak kaldı. BPC ayrıldığında, adadaki 22 milyon ton arazi kazınmıştı.
“GELDİLER, ÇOK PARA KAZANDILAR VE GİTTİLER”
Avustralya Ulusal Üniversitesi’nde doçent ve “Consuming Ocean Island: Stories of People and Phosphate from Banaba” isimli kitabının muharriri Katerina Teaiwa, “Yıkım katiyen onların faaliyetlerinin bir kararı. Geldiler, büyük bir parti verdiler, fazlaca para kazandılar ve gittiler” dedi.
Öte yandan, Banabanlar, mağaraların suyu yakalama ve depolama konusundaki doğal yetenekleri niçiniyle tarihi olarak kuraklıktan kurtulabilmeyi başardı. Lakin adanın ihtiyarlarına göre, mağaraların neredeyse tamamı yok edildi ve kalan birkaç tanesi kirlendi.
“SADECE KISSALARDA KALDI”
Yaşlılardan biri olan Pelenise Alofa, “Biroldukça Banabanlı için, te bangabanga artık sırf jenerasyonlar boyunca aktarılan öykülerde ve danslarda var” dedi ve tarihî olarak, bayanların toplumdaki değerini vurgulayan mağaralara sadece bayanların girebileceğini kelamlarına ekledi.
Alofa, “Şimdi hepsi kayboldu. Dans ediyoruz ve atalarımızın makus bir kuraklık sırasında mağaraları nasıl bulduğuna dair öyküler anlatıyoruz. Kim olduğumuzun bir modülü. Ben bu meselelerin şimdiye kadar çözüleceğini düşünürdüm, ancak artık umudumu yitirdim” dedi.
TAZMİNAT İSTEDİLER
Başka taraftan 400 km uzaklıktaki Kiribati’nin başşehri Tarawa’dan bir gemi sonunda Mart ayında Banaba’ya geldi ve yeni bir tuzdan arındırma tesisi kurmak için şişelenmiş su ve ekipman sağladı. Fakat Banaba’nın yaşlıları, iklim krizi kötüleştikçe, uzak yerlerden gelen takviyeye güvenmenin sürdürülebilir olmadığını söylemiş oldu.
Bu yaşlılardan biri olan Roubena Ritata, “Tuzdan arındırma tesisleri bir tahlil değil. Bu tesis de bozulacak ve yakın bir vakitte birebir makûs günleri yine yaşayacağız. Gereksinimimiz olan şey, adamızın rehabilitasyonu” dedi.
Banaba önderleri uzun vadeli bir tahlil arıyor. Aslında, cetlerinin adada yüzsenelerca hayatta kalmalarını sağlayan klâsik bir su yakalama ve toplama sistemine geri dönmelerini sağlayacak bir tahlil istiyorlar. Bunu başarmak için ihtiyarlar Avustralya ve Yeni Zelanda hükümetlerine mektup yazarak, “te bangabanga” olarak bilinen kutsal mağaralardan oluşan bir yeraltı ağını bir daha inşa etmek yahut temizlemek üzere anıtsal bir teşebbüs için dayanak istedi.
MAHKEME, İNGİLTERE’NİN YASAL HÜKÜMLÜLÜĞÜ OLMADIĞINA KARAR VERDİ
Öte yandan, Banaba sakinleri, topraklarına yaptıklarından dolayı tazminat almak için daha evvel Avustralya, İngiltere ve Yeni Zelanda’ya karşı birfazlaca yasal teşebbüste bulundu. Kimileri küçük kazanımlarla sonuçlandı. 1976’da bir küme İngiltere’ye yıkımdaki rolü niçiniyle dava açtı: mahkeme, İngiltere’nin manevi bir borcu bulunmasına karşın yasal bir yükümlülüğü olmadığına karar verdi.
İngiliz hükümeti sonunda Banaba’ya, tüm başka yasal süreçleri geri çekmeleri şartıyla, BPC ortak hükümetleri ismine 10 milyon Avustralya doları teklif etti.
KAYNAK: NTV