‘Türkiye iktisadı dış borçkoliktir, borç bulamadığı için krize girdi’ Ogün Akkaya
ANKARA- Koç Üniversitesi-TÜSİAD Ekonomik Araştırma Forumu, (EAF) “2022’ye Girerken Türkiye Ekonomisi” başlıklı paneli çevrimiçi olarak gerçekleştirdi.
Hande Demirel’in moderasyonunu yaptığı panelde TÜSİAD İdare Konseyi Lideri Simone Kaslowski’nin yanı sıra konuşmacı olarak ekonomistler Cevdet Akçay, Sevda Demiralp, Gizem Öztok Altınsaç, Uğur Gürses, Ege Cansen ve Hakan Kara yer aldı.
‘BU SÜREÇ NE KADAR SÜRDÜRÜLEBİLİR?’
TÜSİAD İdare Konseyi Lideri Kaslowski’nin açış konuşmasının akabinde panelin birinci kısmında konuşan Ege Cansen yazdığı yazılarında Türkiye iktisadını ‘dış borçkolik’ olarak tanımladığını belirtti. ‘Aynı alkolik üzere Türk iktisadı dış borçkoliktir’ diyen Cansen şunları söylemiş oldu: “Dış borç bulamadığımız için iktisat krize gitmiştir. Yaşadığımız tablonun temelinde yatan hadise budur. Geçmişte de baktığımız buna emsal bu şiddet midir değil midir onları kıyaslamak kolay değil. Ancak bu biçimde şiddetli krizler, Türk lirasının paha kaybı, enflasyonun artması üzere bütün geçmişte yaşadığımız olayların hepsinin kök niçini birebirdir. Türk iktisadı dış borçkoliktir. Dış borcu bulamadığı vakit krize girer. İki yıldır bulamıyor. Zar sıkıntı. Konuttaki şişelerin sonunu içen alkolik üzere oradan buradan topladıklarını içerek yönetim etmeye çalışıyor lakin sonunda hiç bir şey kalmadı.
‘TÜRKİYE’DEKİ ENFLASYONUN SEBEBİ TÜRK LİRASININ BEDEL KAYBIDIR’
Türkiye tarihinde yaşanan krizlere verilen yansılardan birinin de IMF ile mutabakata gidilmesi olduğunu belirten Cansen kelamlarına şöyleki devam etti: “Bugünkü hükümet IMF’ye gitmem” kompleksine girdi. Haklıydı, haksızdı başka mevzu. Bu sefer de gidilmiyor aslına bakarsanız. bu biçimde nereden döviz bulacağız. Biz de devamlı söylüyorduk; Bu sıcak dövizle değil, ihracat artışıyla gelen dövizle döviz noksanımızı giderelim. Döviz arzı artınca da ‘bir ölçü daha sonra döviz fiyatları stabilize olur’ deniyordu. Bu tabi sıkıntı bir müddetç, uzun sürecek bir müddetç. Paldır küldür yapılacak bir müddetç değil. Bir grup çılgınlıklar da yapıldı. Türkiye’deki faiz ve enflasyon içinde direkt alaka yoktur. Türkiye’deki enflasyonun niçini; devalüasyon yahut Türk lirasının bedel kaybıdır. Çok garip bir şey çıktı ortaya, ‘faizi indirince enflasyon da iner’ üzere. İnadına inadına faiz indirince de inadına döviz fiyatları patladı gitti. Aslında Naci Ağbal geldiğinde faizleri arttırıp doları bir lira oranında geri çekmişti ancak Cumhurbaşkanlığı ‘Ben bu siyasetten gitmek istemiyorum’ dedi. Yani ne kadar zıtlığa gitmek mümkünse, kediyi üzerimize sıçratmak için ne yapılması gerekiyorsa yapıldı. İhracat artışı ile dövizin bollaşması en azından arzının talebinden yüksek hale gelmesi konusu zorlaştı. Bugünkü döviz talebi daha fazla tasavvufçunun döviz almasından doğuyor.”
Cansen kelamlarını, “Zorlu bir surece girdik. Daha ileri baktığımız vakit Türk lirasının artık Türk iktisadını taşıyamayacak hale geldiği kanaatindeyim. Türk lirasından herbiçimde daha istikrarlı devam etmek için bir biçimde vazgeçeceğiz. Euro’ya bağlanmak üzere. Türk lirası, Türk iktisadını bu açık iktisatta taşıyamıyor. Türk iktisadı çift paralı oldu. Her hususta iki para birden kullanılınca bildiğimiz hiç bir teori çalışmıyor” diyerek tamamladı.
‘CARİ FAZLA İLE HER ŞEYİN DEVASI BULUNACAK ÜZERE BİR NİYET VAR’
Prof. Dr. Cevdet Akçay da konuşmasında şu değerlendirmeleri yaptı: “Model takıntısı ile yola çıkıldı ve bundan vazgeçilmiyor. Yanlış amaç kovalanıyor. Arzda örnek ülke ilanları ortaya giriyor Çin, Güney Kore üzere. Bu epey sakıncalı. İnsan istatiksel olgulardan yanlış niçinsellikler çıkarıp zihnini rahatlatmaya fazlaca yatkın. Bu yola saptığı vakit ise meçhullüğü zihninde yok ediyor lakin gerçeklikten uzaklaşıyor. Çok berbat bir gayret bu. Hayat ve bilhassa büyüme fazlaca komplike. bu biçimde sıradanlikler kaldıramayacak kadar komplike bir müddetç ve ben bununla alakalı bir fikirleri olduğu kanaatinde değilim. Bize çabucak hemen ‘model’ diye bir şey sunulmuş değil. Saray’dan bir başdanışmanın dokümanı çıktı. İçinde hiç bir şey yok. Bırakın modeli, çerçeve diye bile algılayabileceğiniz bir şey yok. Daha kötüsü ortasında yanlışlar var. İlişkilendirme ve bilgi yanlışları var. Hala karanlıktayız. Bir cari fazla sevdası var. Cari fazla ile her şeyin devası bulunacak üzere bir fikir var. Ben bunun da fazlaca yanlış buluyorum.”
‘TÜRK LİRASINI BEDELLİ KILAMADIĞIMIZ İÇİN YENİ ESERLERLE GETİRİYİ ARTIRMAYA ÇALIŞIYORUZ’
TÜSİAD Başekonomisti Gizem Öztok Altınsaç ise “elbet ki bir model olmadığı üzere istek edilen husus eylüle geldiğimizde faiz düşüşü isteniyordu ve buna çerçeve çizilmek gereksinimi doğdu. ötürüsıyla birinci başta çekirdek enflasyon kullanıldı iki ay bunu konuştuk. İki ay Türkiye ile hiç bir ilgisi olmayan Çin ve Kore’yi konuştuk. İki ay daha sonra ise sistem daima tıkandığı için yeni bir eseri konuşacağız yahut sistemi idame ettirmek ismine atılacak yeni bir regülasyon konuşuyor olacağız. Aslında burada yapılan şey düşük faiz istek ediliyor ve buna çerçeve çizme çabası” dedi.
Altınsaç sunumuna şu biçimde devam etti: “Dönem periyot merkez bankasının açık bir biçimde müdahalesini, kimi devirler de kamunun daha örtük müdahalesinin kararı ile burada duruyoruz. Artık ne olacak? Bir daha sonraki periyot enflasyon muhafazalı mevduat mı verecek. Yeni bir eser daha gelecek sisteme. Varolan sistemde faizle Türk Lirasını bedelli kılamadığımız için yeni eserlerle getiriyi artırmaya çalışıyoruz. Bu bir kural işi. Enflasyon 36’yı geçmiş 50’ye giderken TL mevduatınızın buralarda kalması mümkün değil. Biz ilerleyen vadede bunu idame ettirmek ismine birfazlaca adım atacağız.”
‘TÜRKİYE’NİN BÜTÜN KISSASI SERMAYE AKIMLARI ÜZERİNDE SÖRF YAPMAKTI’
İktisat müellifi Uğur Gürses Türkiye’nin enflasyonu indirmek için efor sarfetmediğini söylemiş oldu, “Sadece bol para periyodu vardı ve buna devam etti. Kimse masadan içkileri kaldırmadı, parti devam etsin istedi. Siyasetçilerin güzeline gitti bu zira seçim kazandılar” yorumunu yaptı.
’Türkiye’nin bütün kıssası sermaye akımları üzerinde sörf yapmaktı’ diyen Gürses şunları söylemiş oldu: “bu vakitte ıslahatlar yapılabilirdi. Enflasyonu önemli biçimde aşağıya indirip, uzun vadede faizlerin hayli daha düşük bir düzeyde olması sağlanabilirdi. Pandemi periyodunda bol sermayenin aktığı devirde Türkiye bundan hisse da alabilirdi. Bilhassa kısa vadeli sermayelerin üzerinde sörf yapmış bir iktidarın çıkıp ‘Sıcak para fazlaca makûs. Biz artık ulusal bir iktisat siyaseti izliyoruz’ demesini de ayrıyeten eğlenceli buluyorum. Türkiye sermaye akımları kesildikten daha sonra basamak etap bilhassa 2018’den daha sonra daha da süratli bir biçimde hem uzun vadeli sermaye aslına bakarsanız kısılıyordu. Gayrimenkul haricindeki direkt yatırımlar sıfıra geldi birkaç sene içerisinde. Merkez Bankası siyasetleri, para siyaseti sebebiyle de ne olduğu muhakkak olmayan siyasetler ile birlikte, Türkiye kısa vadeli sermayeyi de kaybetti. En berbatı şu Türkiye’deki bütün krizlerin ana gayreti vatandaşın oyuna girmesidir. Bu sefer vatandaş oyuna itildi. Vatandaşın oyuna girmesi, kendi piçinden kaçıp, yabancı paraya girmesi demek. Son periyotta giderek bankacılık sisteminden de çıkmaya başladı.” dedi.
‘ENFLASYON DÜŞÜRÜLMEDEN FAİZ İNDİRİMİNE GİDİLMESİ GETİRİSİ GİDEREK AZALAN BİR TERCİH’
Prof. Dr. Selva Demiralp Türkiye iktisadının geldiği noktanın temel iktisat prensiplerinin öngörülerinden epey da farklı olmadığını belirtti: “Hastalığı, ilacını, tedavisini biliyoruz. ötürüsıyla şayet yine klasik tedaviye geçersek, düzlüğe çıkabileceğimiz konusunda benim en ufak bir kuşkum yok” diye konuştu. İktisada dair sıkıntıların uzunca bir müddetdir konuşulduğunu söyleyen Demiralp “Türkiye iktisadı uzun bir müddetdir enflasyon kıymetine bir büyüme tercihi ortaya koyuyor ancak bizim de sık sık lisana getirdiğimiz, enflasyon düşürülmeden faiz indirimine gidilmesi, getirisi giderek azalan, bir noktadan daha sonrada bilakis dönen bir tercih.”
Yüksek faizin bir siyaset modeli ya da tercihi olmadığını aktaran Demiralp “Yüksek faiz, kalıcı olarak düşük faize giden ön şarttır. Yüksek faizden kaçmaya çalışmak ve enflasyonu göz arkası etmek daha yüksek faiz olarak geri döner ki şu anda gözlenen de budur” dedi.
‘ENFLASYON DÜNYADA DA SORUN FAKAT TÜRKİYE’DE BİR BAŞKA’
Son sunumu gerçekleştiren Hakan Kara ise enflasyonun global istikametine değindi. 2022 yılının en değerli risklerinin başında beklenenden yüksek enflasyon olduğunu söylemiş oldu, “Enflasyonun bütün dünyada sorun ancak Türkiye’de bir öteki problem” dedi. Enflasyonda öngörülebilirliğin tarih olarak düşük seviyede olduğunu belirten Kara, Merkez Bankası’nın kestirimlerinin iki katından fazla enflasyon gerçekleştiğini anlattı.
ANKARA- Koç Üniversitesi-TÜSİAD Ekonomik Araştırma Forumu, (EAF) “2022’ye Girerken Türkiye Ekonomisi” başlıklı paneli çevrimiçi olarak gerçekleştirdi.
Hande Demirel’in moderasyonunu yaptığı panelde TÜSİAD İdare Konseyi Lideri Simone Kaslowski’nin yanı sıra konuşmacı olarak ekonomistler Cevdet Akçay, Sevda Demiralp, Gizem Öztok Altınsaç, Uğur Gürses, Ege Cansen ve Hakan Kara yer aldı.
‘BU SÜREÇ NE KADAR SÜRDÜRÜLEBİLİR?’
TÜSİAD İdare Konseyi Lideri Kaslowski’nin açış konuşmasının akabinde panelin birinci kısmında konuşan Ege Cansen yazdığı yazılarında Türkiye iktisadını ‘dış borçkolik’ olarak tanımladığını belirtti. ‘Aynı alkolik üzere Türk iktisadı dış borçkoliktir’ diyen Cansen şunları söylemiş oldu: “Dış borç bulamadığımız için iktisat krize gitmiştir. Yaşadığımız tablonun temelinde yatan hadise budur. Geçmişte de baktığımız buna emsal bu şiddet midir değil midir onları kıyaslamak kolay değil. Ancak bu biçimde şiddetli krizler, Türk lirasının paha kaybı, enflasyonun artması üzere bütün geçmişte yaşadığımız olayların hepsinin kök niçini birebirdir. Türk iktisadı dış borçkoliktir. Dış borcu bulamadığı vakit krize girer. İki yıldır bulamıyor. Zar sıkıntı. Konuttaki şişelerin sonunu içen alkolik üzere oradan buradan topladıklarını içerek yönetim etmeye çalışıyor lakin sonunda hiç bir şey kalmadı.
‘TÜRKİYE’DEKİ ENFLASYONUN SEBEBİ TÜRK LİRASININ BEDEL KAYBIDIR’
Türkiye tarihinde yaşanan krizlere verilen yansılardan birinin de IMF ile mutabakata gidilmesi olduğunu belirten Cansen kelamlarına şöyleki devam etti: “Bugünkü hükümet IMF’ye gitmem” kompleksine girdi. Haklıydı, haksızdı başka mevzu. Bu sefer de gidilmiyor aslına bakarsanız. bu biçimde nereden döviz bulacağız. Biz de devamlı söylüyorduk; Bu sıcak dövizle değil, ihracat artışıyla gelen dövizle döviz noksanımızı giderelim. Döviz arzı artınca da ‘bir ölçü daha sonra döviz fiyatları stabilize olur’ deniyordu. Bu tabi sıkıntı bir müddetç, uzun sürecek bir müddetç. Paldır küldür yapılacak bir müddetç değil. Bir grup çılgınlıklar da yapıldı. Türkiye’deki faiz ve enflasyon içinde direkt alaka yoktur. Türkiye’deki enflasyonun niçini; devalüasyon yahut Türk lirasının bedel kaybıdır. Çok garip bir şey çıktı ortaya, ‘faizi indirince enflasyon da iner’ üzere. İnadına inadına faiz indirince de inadına döviz fiyatları patladı gitti. Aslında Naci Ağbal geldiğinde faizleri arttırıp doları bir lira oranında geri çekmişti ancak Cumhurbaşkanlığı ‘Ben bu siyasetten gitmek istemiyorum’ dedi. Yani ne kadar zıtlığa gitmek mümkünse, kediyi üzerimize sıçratmak için ne yapılması gerekiyorsa yapıldı. İhracat artışı ile dövizin bollaşması en azından arzının talebinden yüksek hale gelmesi konusu zorlaştı. Bugünkü döviz talebi daha fazla tasavvufçunun döviz almasından doğuyor.”
Cansen kelamlarını, “Zorlu bir surece girdik. Daha ileri baktığımız vakit Türk lirasının artık Türk iktisadını taşıyamayacak hale geldiği kanaatindeyim. Türk lirasından herbiçimde daha istikrarlı devam etmek için bir biçimde vazgeçeceğiz. Euro’ya bağlanmak üzere. Türk lirası, Türk iktisadını bu açık iktisatta taşıyamıyor. Türk iktisadı çift paralı oldu. Her hususta iki para birden kullanılınca bildiğimiz hiç bir teori çalışmıyor” diyerek tamamladı.
‘CARİ FAZLA İLE HER ŞEYİN DEVASI BULUNACAK ÜZERE BİR NİYET VAR’
Prof. Dr. Cevdet Akçay da konuşmasında şu değerlendirmeleri yaptı: “Model takıntısı ile yola çıkıldı ve bundan vazgeçilmiyor. Yanlış amaç kovalanıyor. Arzda örnek ülke ilanları ortaya giriyor Çin, Güney Kore üzere. Bu epey sakıncalı. İnsan istatiksel olgulardan yanlış niçinsellikler çıkarıp zihnini rahatlatmaya fazlaca yatkın. Bu yola saptığı vakit ise meçhullüğü zihninde yok ediyor lakin gerçeklikten uzaklaşıyor. Çok berbat bir gayret bu. Hayat ve bilhassa büyüme fazlaca komplike. bu biçimde sıradanlikler kaldıramayacak kadar komplike bir müddetç ve ben bununla alakalı bir fikirleri olduğu kanaatinde değilim. Bize çabucak hemen ‘model’ diye bir şey sunulmuş değil. Saray’dan bir başdanışmanın dokümanı çıktı. İçinde hiç bir şey yok. Bırakın modeli, çerçeve diye bile algılayabileceğiniz bir şey yok. Daha kötüsü ortasında yanlışlar var. İlişkilendirme ve bilgi yanlışları var. Hala karanlıktayız. Bir cari fazla sevdası var. Cari fazla ile her şeyin devası bulunacak üzere bir fikir var. Ben bunun da fazlaca yanlış buluyorum.”
‘TÜRK LİRASINI BEDELLİ KILAMADIĞIMIZ İÇİN YENİ ESERLERLE GETİRİYİ ARTIRMAYA ÇALIŞIYORUZ’
TÜSİAD Başekonomisti Gizem Öztok Altınsaç ise “elbet ki bir model olmadığı üzere istek edilen husus eylüle geldiğimizde faiz düşüşü isteniyordu ve buna çerçeve çizilmek gereksinimi doğdu. ötürüsıyla birinci başta çekirdek enflasyon kullanıldı iki ay bunu konuştuk. İki ay Türkiye ile hiç bir ilgisi olmayan Çin ve Kore’yi konuştuk. İki ay daha sonra ise sistem daima tıkandığı için yeni bir eseri konuşacağız yahut sistemi idame ettirmek ismine atılacak yeni bir regülasyon konuşuyor olacağız. Aslında burada yapılan şey düşük faiz istek ediliyor ve buna çerçeve çizme çabası” dedi.
Altınsaç sunumuna şu biçimde devam etti: “Dönem periyot merkez bankasının açık bir biçimde müdahalesini, kimi devirler de kamunun daha örtük müdahalesinin kararı ile burada duruyoruz. Artık ne olacak? Bir daha sonraki periyot enflasyon muhafazalı mevduat mı verecek. Yeni bir eser daha gelecek sisteme. Varolan sistemde faizle Türk Lirasını bedelli kılamadığımız için yeni eserlerle getiriyi artırmaya çalışıyoruz. Bu bir kural işi. Enflasyon 36’yı geçmiş 50’ye giderken TL mevduatınızın buralarda kalması mümkün değil. Biz ilerleyen vadede bunu idame ettirmek ismine birfazlaca adım atacağız.”
‘TÜRKİYE’NİN BÜTÜN KISSASI SERMAYE AKIMLARI ÜZERİNDE SÖRF YAPMAKTI’
İktisat müellifi Uğur Gürses Türkiye’nin enflasyonu indirmek için efor sarfetmediğini söylemiş oldu, “Sadece bol para periyodu vardı ve buna devam etti. Kimse masadan içkileri kaldırmadı, parti devam etsin istedi. Siyasetçilerin güzeline gitti bu zira seçim kazandılar” yorumunu yaptı.
’Türkiye’nin bütün kıssası sermaye akımları üzerinde sörf yapmaktı’ diyen Gürses şunları söylemiş oldu: “bu vakitte ıslahatlar yapılabilirdi. Enflasyonu önemli biçimde aşağıya indirip, uzun vadede faizlerin hayli daha düşük bir düzeyde olması sağlanabilirdi. Pandemi periyodunda bol sermayenin aktığı devirde Türkiye bundan hisse da alabilirdi. Bilhassa kısa vadeli sermayelerin üzerinde sörf yapmış bir iktidarın çıkıp ‘Sıcak para fazlaca makûs. Biz artık ulusal bir iktisat siyaseti izliyoruz’ demesini de ayrıyeten eğlenceli buluyorum. Türkiye sermaye akımları kesildikten daha sonra basamak etap bilhassa 2018’den daha sonra daha da süratli bir biçimde hem uzun vadeli sermaye aslına bakarsanız kısılıyordu. Gayrimenkul haricindeki direkt yatırımlar sıfıra geldi birkaç sene içerisinde. Merkez Bankası siyasetleri, para siyaseti sebebiyle de ne olduğu muhakkak olmayan siyasetler ile birlikte, Türkiye kısa vadeli sermayeyi de kaybetti. En berbatı şu Türkiye’deki bütün krizlerin ana gayreti vatandaşın oyuna girmesidir. Bu sefer vatandaş oyuna itildi. Vatandaşın oyuna girmesi, kendi piçinden kaçıp, yabancı paraya girmesi demek. Son periyotta giderek bankacılık sisteminden de çıkmaya başladı.” dedi.
‘ENFLASYON DÜŞÜRÜLMEDEN FAİZ İNDİRİMİNE GİDİLMESİ GETİRİSİ GİDEREK AZALAN BİR TERCİH’
Prof. Dr. Selva Demiralp Türkiye iktisadının geldiği noktanın temel iktisat prensiplerinin öngörülerinden epey da farklı olmadığını belirtti: “Hastalığı, ilacını, tedavisini biliyoruz. ötürüsıyla şayet yine klasik tedaviye geçersek, düzlüğe çıkabileceğimiz konusunda benim en ufak bir kuşkum yok” diye konuştu. İktisada dair sıkıntıların uzunca bir müddetdir konuşulduğunu söyleyen Demiralp “Türkiye iktisadı uzun bir müddetdir enflasyon kıymetine bir büyüme tercihi ortaya koyuyor ancak bizim de sık sık lisana getirdiğimiz, enflasyon düşürülmeden faiz indirimine gidilmesi, getirisi giderek azalan, bir noktadan daha sonrada bilakis dönen bir tercih.”
Yüksek faizin bir siyaset modeli ya da tercihi olmadığını aktaran Demiralp “Yüksek faiz, kalıcı olarak düşük faize giden ön şarttır. Yüksek faizden kaçmaya çalışmak ve enflasyonu göz arkası etmek daha yüksek faiz olarak geri döner ki şu anda gözlenen de budur” dedi.
‘ENFLASYON DÜNYADA DA SORUN FAKAT TÜRKİYE’DE BİR BAŞKA’
Son sunumu gerçekleştiren Hakan Kara ise enflasyonun global istikametine değindi. 2022 yılının en değerli risklerinin başında beklenenden yüksek enflasyon olduğunu söylemiş oldu, “Enflasyonun bütün dünyada sorun ancak Türkiye’de bir öteki problem” dedi. Enflasyonda öngörülebilirliğin tarih olarak düşük seviyede olduğunu belirten Kara, Merkez Bankası’nın kestirimlerinin iki katından fazla enflasyon gerçekleştiğini anlattı.