Kripto Para Hukukuna Giriş: Kripto Varlıkların Ödemelerde Kullanılamaması Kripto para yazı dizisinin evvelki kısımlarında kripto paraların farklı istikametlerini ele almaya çalıştım. Bu yazımda ise kripto paraların/varlıkların türel boyutuna, bilhassa aşağıda belirtilen yönetmelik çerçevesinde kripto varlıkların ödeme aracı olarak yasaklanması konusu üzerinde durarak, giriş yapacağım.
Ülkemizde 2021 yılına kadar kripto paralara ait bir düzenleme yapılmamış ve bunlara yönelik süreçlerin doğuracağı olası yansılara dikkat çekilmekle yetinilmişti. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun 25 Kasım 2013 tarihindeki basın açıklamasında şu sözlere yer verilmiştir:
“Bitcoin ve gibisi sanal paralar ile gerçekleştirilen süreçlerde tarafların kimliklerinin bilinmemesi, kelam konusu sanal paraların yasadışı faaliyetlerde kullanılması için uygun bir ortam yaratmaktadır. Ayrıyeten Bitcoin, piyasa kıymetinin çok oynak olabilmesi, dijital cüzdanların çalınabilmesi, kaybolabilmesi yahut sahiplerinin ayrıntıları haricinde adapsız olarak kullanılabilmesi üzere risklerin yanı sıra yapılan süreçlerin geri döndürülemez olmasından dolayı operasyonel yanılgılardan ya da makûs niyetli satıcıların suiistimalinden kaynaklı risklere de açıktır.” Ayrıyeten açıklamada Bitcoin’in rastgele bir resmi ya da özel kuruluş tarafınca ihraç edilmediği ve karşılığı için garanti verilmediği vurgulanarak bunların 6493 sayılı Kanun kapsamında elektronik para olarak değerlendirilmediği belirtilmiştir.
Devletin iktisat konusunda yetkili siyasetçileri ve kurumları daha sonraki açıklamalarında da Bitcoin ve başka kripto paralara temkinli yaklaştıklarını, gelişmeleri takip ettiklerini ve ilgili kurumların mevzuya ait çalışma yürüttüklerini belirten çeşitli açıklamalar yapmışlardır.
2017 yılı sonunda bu biçimdea kadarki tarihi tepesine ulaşan kripto paraların birçoklarının pahası, belli periyotlarda yükselmeler yaşansa da, düşüşe geçmiş ve lakin 2020’nin sonunda yeni tüm vakit içinder rekorunu kırmaya başlamıştır. 2021 Nisan ayında ise kripto paraların birçoklarının bedelinde tüm vakit içinder rekoru kırılmıştır. Bilhassa pandeminin başından daha sonra kripto paralardaki yükseliş geniş etraflarda kripto paralara olan ilgiyi artırmıştır. Buna toplumsal medyadaki etkileşim ve klâsik medyanın ilgisi de eklenince kripto paralar herkes tarafınca konuşulan bir fenomen hâline gelmiştir. Türkiye de kripto paralara en yaygın yatırım yapılan ülkelerden biri olmuştur.
Kripto paralara olan bu ilgiye elbette devlet de kayıtsız kalamazdı. Hakikaten kripto paraların merkezi bir muhatabının bulunmaması, piyasa kıymetlerinin çok oynaklık göstermesi, kayıt dışı bir iktisat oluşturma potansiyeli, ülkeden paranın çıkmasına yol açabilmeleri, berbata kullanıma elverişli olmaları, vergi sorunu, bunların günlük hayatta ödeme aracı olarak kullanılmasına ait işletmelerin kurulması ve az sayıda da olsa insanların bunları ödeme aracı olarak kabul edeceğini duyurması, kripto paralarla ilgili dolandırıcılık hadiselerinin artması, bunların kullanmasındaki riskler üzere niçinler bir tepkide bulunmayı zorunlu kılmıştır. Hakikaten Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafınca “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik” yayımlanmıştır.
Yönetmelik isminden da anlaşılacağı üzere sert ve yasaklayıcı mahiyettedir. Yönetmeliğe ait ondan sonrasındadan yapılan basın açıklamasında Yönetmeliğin üstte belirtilen birtakım konuların vatandaşlar nezdinde doğuracağı olası riskleri bertaraf etmeye yönelik olduğu belirtilmiştir.
Yönetmelik “kripto para” (“cryptocurrency”) kavramı yerine içeriğiyle uyumlu üst bir kavram olarak “kripto varlık” (“crypto-asset”) kavramını kullanmaktadır. Yönetmelik m. 3/f. 1’de de kripto varlık tanımlanmaktadır. Burada yapılan tanıma nazaran kripto varlık, dağıtık defter teknolojisi yahut emsal bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, lakin prestiji para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul değer yahut öteki sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıktır. Görüldüğü üzere tarifte kripto varlığın ne olmadığı üzerinden olumsuz bir tarifi yapılmıştır. “Dağıtık defter teknolojisi yahut misal bir teknoloji” ibaresiyle Blockchain ve Tangle teknolojileri üzere farklı teknolojileri kapsayacak biçimde bir tarif verilmiştir.
aslında tarifte değerli olan konu, kripto varlıkların ödeme aracı/değişim aracı olarak nitelendirilmemesidir. Çünkü bu yönetmelik öncesinde de mevcut mevzuat ışığında kripto varlıkların sayılan başka ögelerden biri olarak nitelendirilemeyeceği tespit edilebilmektedir. 2019 yılında Prof. Dr. iur. Fatih Bilgili ile kaleme almış olduğumuz “Blockchain ve Kripto Para Hukuku” kitabımızda kripto paraların elektronik para, prestiji para, menkul değer yahut başka sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilemeyeceğini belirtmiştik. Bunların gayri maddi bir varlık olduğu da açıktır.
Kripto varlıkların ödeme aracı olarak nitelendirilememesi aslında isminden da anlaşılacağı üzere Yönetmeliğin odak noktasıdır. Yönetmelik m. 3/f. 2’de de kripto varlıkların ödemelerde direkt ve dolaylı biçimde kullanılamayacağı söz edilmiştir.
O hâlde hukuksal süreçlerde kripto varlıkların bu yönetmelik öncesinde ve daha sonrasında başka ayrı kıymetlendirilmesi gerekir.
Yönetmelik Öncesi Periyot
Yönetmelik öncesi kripto varlıkları ve bunların tüzel süreçlerde kullanılmasını yasaklayan özel bir düzenleme bulunmamaktadır. ötürüsıyla kripto varlıklara ait süreçlerin mevcut mevzuat çerçevesinde yapılması mümkündür. Biz de buna dayanarak kitabımızda kripto varlıkları hukukun farklı kollarında (Eşya hukuku, borçlar hukuku, ticaret hukuku, uygar metot hukuku, icra ve iflas hukuku, miras hukuku gibi) detaylı olarak değerlendirmiştik.
Yönetmelik öncesi kripto varlıklar kullanılarak yapılabilecek hukuksal süreçlere örnek vermek gerekirse; kripto para karşılığında bir eşyanın elde edilmesi mümkündür. Kripto varlıklar hukuken para olarak nitelendirilmediğinden buna ait kontrat de Türk Borçlar Kanunu (TBK) m. 282 uyarınca mal değişim kontratıdır. bir daha TBK m. 393 ve devamında düzenlenen hizmet mukavelesi kapsamında kripto varlıkların fiyat olarak ödenmesi mümkündür.
Kripto varlıklar, kural olarak, şirketlere sermaye olarak getirilebilmektedir. Bunlar para olarak değerlendirilmediğinden tıpkı sermaye olarak nitelendirilmelidir. olağan olarak kripto varlıkların getirilmesi her bir şirket özelinde ilgili kararlar kapsamında değerlendirilmelidir.
tıpkı vakitte kanunlardaki birtakım sınırlamalar kripto varlıklar için kelam konusudur. Örneğin İş Kanunu m. 32/f. 1 ve 4 uyarınca personelin asıl fiyatının ödenmesi para haricinde bir şeyle kararlaştırılamaz ve yapılamaz. Bu niçinle kripto varlıklarla çalışanın asıl fiyatı kararlaştırılamaz ve ödenemez.
Kripto varlıkların satış kontratına mevzu olup alınıp satılmasında ve bağışlama kontratına husus olup bağışlanmasında da bir sorun bulunmamaktadır.
İktisadi bedele sahip olan kripto varlıkların haczedilmesi ve miras yoluyla geçişi de mümkündür.
Görüldüğü üzere yönetmelik öncesinde kripto varlıklar hem hukuksal süreçlere bahis olabilen birebir vakitte değişim aracı olarak kullanılan bir varlık hüviyetindedir.
Yönetmelik daha sonrası Devir
Yönetmelikle birlikte kripto varlıkların ödeme aracı olmadığı ve ödemelerde direkt ve dolaylı biçimde kullanılamayacağı belirtilmiştir. Bu düzenlemeden kripto varlıkların bir bedel olarak günlük ve ticari hayata getirilmesinin istenmediği anlaşılmaktadır. Düzenlemeyi somutlaştırmak ve yalın bir biçimde söz etmek gerekirse yasak olmayan rastgele bir varlıkla rastgele bir varlığın hukuken değiştirilmesi mümkündür. Örneğin bir otomobil ile diğer bir otomobilin, elma ile portakalın vs. değiştirilmesi hukuken caizdir. Buna ait kontrat de, kural olarak, TBK m. 282 uyarınca mal değişim mukavelesidir. Yönetmelik ile birlikte artık kripto varlıkların bu çeşitten değişim aracı olarak kullanılması imkânı ortadan kaldırılmıştır. bir daha hizmet edimi karşılığında kripto varlıklar fiyat olarak ödenemez.
Öte yandan kripto varlıkların şirketlere sermaye olarak getirilmesi de artık mümkün değildir. Çünkü bir şeyin şirkete sermaye olarak getirilmesi, şirketler hukukuna ait hakların edinimine dair bir “ödeme” olarak nitelendirilebilir. Yönetmeliğin maksadını göz önünde bulundurduğumuzda kripto varlıkların şirketlere sermaye olarak getirilemeyeceğini söylemek gerekir.
Kıymetle işaret etmek gerekir ki Yönetmelikle kripto varlıkların alınıp satılması yani satış mukavelesine mevzu olması yasaklanmamaktadır. Prestiji paralar kullanılarak kripto varlıkların alınıp satılması hala mümkündür. Buradan hareketle yönetmeliğin kripto varlıkları, değişim aracı olarak kullanılamayan “emtia” olarak gördüğü söz edilebilir.
O hâlde Yönetmelik daha sonrası devirde de kripto varlıkların satış mukavelesine husus olup alınıp satılmasında, bağışlama kontratına bahis olup bağışlanmasında, iktisadi bedele sahip olan kripto varlıkların haczedilmesinde ve bunların miras yoluyla geçişinde bir sorun bulunmamaktadır.
M. Fatih Cengil
Çukurova Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Ticaret Hukuku Anabilim Kısmı
[email protected]
.
Ülkemizde 2021 yılına kadar kripto paralara ait bir düzenleme yapılmamış ve bunlara yönelik süreçlerin doğuracağı olası yansılara dikkat çekilmekle yetinilmişti. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun 25 Kasım 2013 tarihindeki basın açıklamasında şu sözlere yer verilmiştir:
“Bitcoin ve gibisi sanal paralar ile gerçekleştirilen süreçlerde tarafların kimliklerinin bilinmemesi, kelam konusu sanal paraların yasadışı faaliyetlerde kullanılması için uygun bir ortam yaratmaktadır. Ayrıyeten Bitcoin, piyasa kıymetinin çok oynak olabilmesi, dijital cüzdanların çalınabilmesi, kaybolabilmesi yahut sahiplerinin ayrıntıları haricinde adapsız olarak kullanılabilmesi üzere risklerin yanı sıra yapılan süreçlerin geri döndürülemez olmasından dolayı operasyonel yanılgılardan ya da makûs niyetli satıcıların suiistimalinden kaynaklı risklere de açıktır.” Ayrıyeten açıklamada Bitcoin’in rastgele bir resmi ya da özel kuruluş tarafınca ihraç edilmediği ve karşılığı için garanti verilmediği vurgulanarak bunların 6493 sayılı Kanun kapsamında elektronik para olarak değerlendirilmediği belirtilmiştir.
Devletin iktisat konusunda yetkili siyasetçileri ve kurumları daha sonraki açıklamalarında da Bitcoin ve başka kripto paralara temkinli yaklaştıklarını, gelişmeleri takip ettiklerini ve ilgili kurumların mevzuya ait çalışma yürüttüklerini belirten çeşitli açıklamalar yapmışlardır.
2017 yılı sonunda bu biçimdea kadarki tarihi tepesine ulaşan kripto paraların birçoklarının pahası, belli periyotlarda yükselmeler yaşansa da, düşüşe geçmiş ve lakin 2020’nin sonunda yeni tüm vakit içinder rekorunu kırmaya başlamıştır. 2021 Nisan ayında ise kripto paraların birçoklarının bedelinde tüm vakit içinder rekoru kırılmıştır. Bilhassa pandeminin başından daha sonra kripto paralardaki yükseliş geniş etraflarda kripto paralara olan ilgiyi artırmıştır. Buna toplumsal medyadaki etkileşim ve klâsik medyanın ilgisi de eklenince kripto paralar herkes tarafınca konuşulan bir fenomen hâline gelmiştir. Türkiye de kripto paralara en yaygın yatırım yapılan ülkelerden biri olmuştur.
Kripto paralara olan bu ilgiye elbette devlet de kayıtsız kalamazdı. Hakikaten kripto paraların merkezi bir muhatabının bulunmaması, piyasa kıymetlerinin çok oynaklık göstermesi, kayıt dışı bir iktisat oluşturma potansiyeli, ülkeden paranın çıkmasına yol açabilmeleri, berbata kullanıma elverişli olmaları, vergi sorunu, bunların günlük hayatta ödeme aracı olarak kullanılmasına ait işletmelerin kurulması ve az sayıda da olsa insanların bunları ödeme aracı olarak kabul edeceğini duyurması, kripto paralarla ilgili dolandırıcılık hadiselerinin artması, bunların kullanmasındaki riskler üzere niçinler bir tepkide bulunmayı zorunlu kılmıştır. Hakikaten Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafınca “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik” yayımlanmıştır.
Yönetmelik isminden da anlaşılacağı üzere sert ve yasaklayıcı mahiyettedir. Yönetmeliğe ait ondan sonrasındadan yapılan basın açıklamasında Yönetmeliğin üstte belirtilen birtakım konuların vatandaşlar nezdinde doğuracağı olası riskleri bertaraf etmeye yönelik olduğu belirtilmiştir.
Yönetmelik “kripto para” (“cryptocurrency”) kavramı yerine içeriğiyle uyumlu üst bir kavram olarak “kripto varlık” (“crypto-asset”) kavramını kullanmaktadır. Yönetmelik m. 3/f. 1’de de kripto varlık tanımlanmaktadır. Burada yapılan tanıma nazaran kripto varlık, dağıtık defter teknolojisi yahut emsal bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, lakin prestiji para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul değer yahut öteki sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıktır. Görüldüğü üzere tarifte kripto varlığın ne olmadığı üzerinden olumsuz bir tarifi yapılmıştır. “Dağıtık defter teknolojisi yahut misal bir teknoloji” ibaresiyle Blockchain ve Tangle teknolojileri üzere farklı teknolojileri kapsayacak biçimde bir tarif verilmiştir.
aslında tarifte değerli olan konu, kripto varlıkların ödeme aracı/değişim aracı olarak nitelendirilmemesidir. Çünkü bu yönetmelik öncesinde de mevcut mevzuat ışığında kripto varlıkların sayılan başka ögelerden biri olarak nitelendirilemeyeceği tespit edilebilmektedir. 2019 yılında Prof. Dr. iur. Fatih Bilgili ile kaleme almış olduğumuz “Blockchain ve Kripto Para Hukuku” kitabımızda kripto paraların elektronik para, prestiji para, menkul değer yahut başka sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilemeyeceğini belirtmiştik. Bunların gayri maddi bir varlık olduğu da açıktır.
Kripto varlıkların ödeme aracı olarak nitelendirilememesi aslında isminden da anlaşılacağı üzere Yönetmeliğin odak noktasıdır. Yönetmelik m. 3/f. 2’de de kripto varlıkların ödemelerde direkt ve dolaylı biçimde kullanılamayacağı söz edilmiştir.
O hâlde hukuksal süreçlerde kripto varlıkların bu yönetmelik öncesinde ve daha sonrasında başka ayrı kıymetlendirilmesi gerekir.
Yönetmelik Öncesi Periyot
Yönetmelik öncesi kripto varlıkları ve bunların tüzel süreçlerde kullanılmasını yasaklayan özel bir düzenleme bulunmamaktadır. ötürüsıyla kripto varlıklara ait süreçlerin mevcut mevzuat çerçevesinde yapılması mümkündür. Biz de buna dayanarak kitabımızda kripto varlıkları hukukun farklı kollarında (Eşya hukuku, borçlar hukuku, ticaret hukuku, uygar metot hukuku, icra ve iflas hukuku, miras hukuku gibi) detaylı olarak değerlendirmiştik.
Yönetmelik öncesi kripto varlıklar kullanılarak yapılabilecek hukuksal süreçlere örnek vermek gerekirse; kripto para karşılığında bir eşyanın elde edilmesi mümkündür. Kripto varlıklar hukuken para olarak nitelendirilmediğinden buna ait kontrat de Türk Borçlar Kanunu (TBK) m. 282 uyarınca mal değişim kontratıdır. bir daha TBK m. 393 ve devamında düzenlenen hizmet mukavelesi kapsamında kripto varlıkların fiyat olarak ödenmesi mümkündür.
Kripto varlıklar, kural olarak, şirketlere sermaye olarak getirilebilmektedir. Bunlar para olarak değerlendirilmediğinden tıpkı sermaye olarak nitelendirilmelidir. olağan olarak kripto varlıkların getirilmesi her bir şirket özelinde ilgili kararlar kapsamında değerlendirilmelidir.
tıpkı vakitte kanunlardaki birtakım sınırlamalar kripto varlıklar için kelam konusudur. Örneğin İş Kanunu m. 32/f. 1 ve 4 uyarınca personelin asıl fiyatının ödenmesi para haricinde bir şeyle kararlaştırılamaz ve yapılamaz. Bu niçinle kripto varlıklarla çalışanın asıl fiyatı kararlaştırılamaz ve ödenemez.
Kripto varlıkların satış kontratına mevzu olup alınıp satılmasında ve bağışlama kontratına husus olup bağışlanmasında da bir sorun bulunmamaktadır.
İktisadi bedele sahip olan kripto varlıkların haczedilmesi ve miras yoluyla geçişi de mümkündür.
Görüldüğü üzere yönetmelik öncesinde kripto varlıklar hem hukuksal süreçlere bahis olabilen birebir vakitte değişim aracı olarak kullanılan bir varlık hüviyetindedir.
Yönetmelik daha sonrası Devir
Yönetmelikle birlikte kripto varlıkların ödeme aracı olmadığı ve ödemelerde direkt ve dolaylı biçimde kullanılamayacağı belirtilmiştir. Bu düzenlemeden kripto varlıkların bir bedel olarak günlük ve ticari hayata getirilmesinin istenmediği anlaşılmaktadır. Düzenlemeyi somutlaştırmak ve yalın bir biçimde söz etmek gerekirse yasak olmayan rastgele bir varlıkla rastgele bir varlığın hukuken değiştirilmesi mümkündür. Örneğin bir otomobil ile diğer bir otomobilin, elma ile portakalın vs. değiştirilmesi hukuken caizdir. Buna ait kontrat de, kural olarak, TBK m. 282 uyarınca mal değişim mukavelesidir. Yönetmelik ile birlikte artık kripto varlıkların bu çeşitten değişim aracı olarak kullanılması imkânı ortadan kaldırılmıştır. bir daha hizmet edimi karşılığında kripto varlıklar fiyat olarak ödenemez.
Öte yandan kripto varlıkların şirketlere sermaye olarak getirilmesi de artık mümkün değildir. Çünkü bir şeyin şirkete sermaye olarak getirilmesi, şirketler hukukuna ait hakların edinimine dair bir “ödeme” olarak nitelendirilebilir. Yönetmeliğin maksadını göz önünde bulundurduğumuzda kripto varlıkların şirketlere sermaye olarak getirilemeyeceğini söylemek gerekir.
Kıymetle işaret etmek gerekir ki Yönetmelikle kripto varlıkların alınıp satılması yani satış mukavelesine mevzu olması yasaklanmamaktadır. Prestiji paralar kullanılarak kripto varlıkların alınıp satılması hala mümkündür. Buradan hareketle yönetmeliğin kripto varlıkları, değişim aracı olarak kullanılamayan “emtia” olarak gördüğü söz edilebilir.
O hâlde Yönetmelik daha sonrası devirde de kripto varlıkların satış mukavelesine husus olup alınıp satılmasında, bağışlama kontratına bahis olup bağışlanmasında, iktisadi bedele sahip olan kripto varlıkların haczedilmesinde ve bunların miras yoluyla geçişinde bir sorun bulunmamaktadır.
M. Fatih Cengil
Çukurova Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Ticaret Hukuku Anabilim Kısmı
[email protected]
.