Kara kışın ortasında doğalgaz kesintileri: Sayılı gün çabuk geçer mi? ANKARA – Toplam gaz ithalatımızın yüzde 10’unu sağlayan İran’ın teknik arızaları münasebet göstererek Türkiye’ye Gürbulak-Ağrı giriş noktasından sağlanan doğalgaz akışını yaklaşık 10 gün mühletle askıya alma sonucunın akabinde gerek Güç Bakanlığı gerekse BOTAŞ, fabrikalara, endüstriyel tesislere ve yüksek santrallere doğalgaz temininde kesintiler yaşanacağını deklare etti.
Santraller ve endüstriye verilen gazın yüzde 40 oranında azaltılması gündemdeyken, endüstrinin kullanmasının da kontratlarında yer alan günlük gaz çekiş ölçüsünün yüzde 60’ı ile sonlandırılması öngörülüyor.
BOTAŞ’ın talimatına uyulmaması durumunda kontratlar temelinde ceza uygulanabilir.
Doğalgaz ithalatını ya boru çizgileri üzerinden ya uzun vadeli kontratlarla LNG ya da spot piyasadan LNG alımı halinde gerçekleştiren Türkiye’de endüstrideki kelam konusu kesintilerin de üretimde yavaşlamaya yol açma ihtimali kuvvetli.
Energy IQ CEO’su Emre Ertürk, Gazete Duvar’a yaptığı açıklamada BOTAŞ’ın kısıntısının sebebinin hem Türkiye’de iç talebin soğuk hava kuralları niçiniyle epeyce yükselmesi, tıpkı vakitte İran’dan gelen gaz arzının kesilmesiyle alakalı olduğunu belirtiyor.
Ertürk’e nazaran, İran’ın doğalgaz vanalarını kapatmasıyla Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın İsrail ile ortak güç projelerinin gündeme gelebileceğine dair açıklamalarıyla eş vakitli olmasının bu karar üzerinde direkt tesiri yok.
“Doğalgaz konusundaki kararlar, siyasi ilgilerle hayli yakından alakalı olmayabiliyor. Rusya ile yaşanan uçak krizi, ikili bağlarda en gergin devirlerden bir tanesiydi, ancak o periyotta bile gaz arzında düşme kelam konusu olmadı” diyen Emre Ertürk, şunları kaydetti: “Boru sınırlarının ve gaz giriş noktalarının kapasiteleri çok düzgün düzeyde. Lakin gaz tedarik edilebilen kontrat ölçülerinde bir eksiklik var. Kontratların bir kısmı yenilenmişti, bir kısmı ise etkin bulunmasına karşın gaz ithalatı yapılamıyor. Birtakım özel dal ithalatçılarının Gazprom ile tahkim ihtilafının çözülmemiş olması da bunda tesirli.”
Uzmanlar, İran’ın bilhassa kış mevsiminin bu periyotlarında kendi talebinin de yükselmesiyle birlikte önceliği iç piyasaya yönlendirdiğini kaydediyorlar.
Energy IQ CEO’su Ertürk, “İran’ın Türkiye sonuna yakın kuzeybatı bölgesindeki kentlerin, bilhassa Tebriz kentinin uzun periyotlu hava varsayım raporlarına göre, 30 Ocak’tan daha sonra soğuk hava dalgasının tesiri kalkacak. ötürüsıyla gaz arzı da bu tarihlerde bir daha başlayacak” diyor.
‘NE DEVE OLABİLDİK NE KUŞ’
BOTAŞ’ın eski yöneticisi ve bölüm uzmanı Ali Arif Aktürk ise, Gazete Duvar’a yaptığı açıklamada, bu çeşit kesintilerin 2001 yılının aralık ayında İran gazının gelmeye başlamasıyla birlikte her kış yaşanan bir olay olduğunu belirtiyor.
“İran’da tüketim Tahran ve Tebriz’de epeyce ağırdır. Kuzeyde kış şartları çetin geçince güneydeki üretim alanlarından üst gaz taşımada zorluk yaşıyorlar. Bize sattıkları gazın kıymetli bir kısmı Türkmen gazı. Türkiye’nin günlük doğal gaz talebi 290 milyon metreküpe ulaşınca İran da iç talebi karşılamak için zorlayıcı sebep bildirip kesintiye gitti” diyen Aktürk, Türkiye’nin her sene konutlardan gelen 11 milyon m3 ek talebi olduğunu, konutların sübvanse edilmiş fiyatlarla gaz kullandığını ve bunun kararında kesintilerin tesirlerinin daha şiddetli bulunmasına sebep olduğunu belirtiyor.
Aktürk’e nazaran, Türkiye’nin sistem idaresinde ve gazı çeşitlendirme fırsatlarının kullanmasında da kimi yanılgıları var. “Sistem kusurlarımızdan en kıymetlisi, Azerbaycan’ın mevcut BOTAŞ sistemine girişini atıl bırakıp bu gazı TANAP üzerinden taşımak idi. Ayrıyeten, Mersin-Konya-Karaman içindeki iletim sınırı bir türlü yapılamıyor, o yapılsa Adana-Mersin-Antep bölgesine kısıtlı da olsa gaz gönderim imkanı olabilirdi. Kompresör istasyonları çift taraflı çalışır biçimde yapılabilirdi. Doğal gaz piyasası kanunuyla piyasa sistemine geçecektik. Dengeleme düzeneği çalışıyor olsa, gereksinimi olan endüstrici bu bedeli ödeyip kullanabilecekti” diyor Aktürk ve ekliyor: “Ne pazar düzeneğini tesis edebildik ne de devlet denetiminde olabildi. Yani ne deve olabildik ne de kuş.”
Öte yandan, Ali Arif Aktürk’e göre Türkiye’nin doğusunda doğal gaz sevkiyat sisteminin sağlıklı işletilmesi için İran’dan gelen gaz ile bir arada 20 milyon m3/gün ek hacim çok değerli.
Gaz sevkiyatında ay sonuna kadar kısmi bir düzelme bekleyen Aktürk, kesintilerin evvel elektrik santrallerini etkileyeceğini belirtiyor: “1999 yılında pazar bu kadar büyük değildi, bir daha de kesinti oluyordu. Bir seferinde Cezayir’den üç tane LNG tankeri hava kurallarından ve arızadan dolayı gelemedi. O sırada yap-işlet-devret santralleri çift yakıtlıydı, onlara alternatif yakıt farkını devlet ödedi diye eski Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanı Cumhur Ersümer Şanlı Divan’da yargılanmıştı.”
Aktürk ayrıyeten elektrik santrallerinin kesilmesi durumunda hidroelektrik santrallerinin (HES) kullanmasında da sorun yaşanabileceğine, çünkü 2021 yılının epeyce kurak geçmesinden dolayı su düzeylerinin düşük olduğuna dikkat çekiyor: “Elektriği katıca kentlerde doğal gaz tüketimi de düşüyor. bu türlü talebi tıraşlama yoluna gidecekler.”
Türkiye bu sene gerek kuraklık gerekse HES’lerden temin edilen elektriğin azalmasından dolayı doğalgaz santrallerinden üretime yönelmişken, ocak ayında üretilen elektriğin yüzde 30’luk kısmı doğalgaz santrallerinden sağlanmıştı.
‘TÜRKİYE’Yİ GÜÇLÜ BİR TABLO BEKLİYOR’
Sanayicilere ve santrallere uygulanan kesinti yüzünden tüm gün telefonları susmayan bir öbür memleketler arası güç uzmanı ise Mehmet Doğan. Önümüzdeki on günde Türkiye’yi şiddetli bir tablonun beklediğini belirten Doğan, tenkitlerini kriz idaresindeki planlama kusurlarına odaklıyor.
Gazete Duvar’a konuşan Doğan “Enerji arz güvenliğinde buna misal durumlar kimi vakit olur. Ülkeler geliştirdikleri senaryolar üzerinden, doğal gaz girişinin olamadığı durumlarda yaşanabileceklere karşı tedbirler alır, acil durum prosedürü hazırlar. Kesintinin gerektiği durumlarda büyük ölçekli elektrik santrallerinden işe başlarlar. Lakin bir yandan da elektrik kesintilerini engellemek için başka santralleri devreye alırlar” diyor.
Uzmanlar İran gazının geçmiş senelerda da bilhassa soğuk geçen kış devirlerinde kesildiğine, Türkiye’nin doğal gaz yetersizliği durumlarına hazırlıklı olması gerektiğine dikkat çekiyorlar.
Güç uzmanı Doğan, Türkiye’nin Karaman-Mersin çizgisini yapmak, Tuz Gölü yeraltı depolama tesisinin çıkışını ana hatta bağlamak, İzmir-İstanbul sınırını güçlendirmek ve kompresörlerin tamamını çift istikametli çalışır hale getirmek üzere tedbirleri almış olması durumunda, bugünkü arz meselesini daha güzel yönetebileceğini kaydediyor.
Otuz yıldan uzun bir müddetdir güç piyasasını takip eden Mehmet Doğan, ardışık soğuk hava dalgalarında bile sanayi ve elektrik santrali tüketiminde bu derece büyük çaplı bir kesintiyle birinci sefer karşılaştığını ve BOTAŞ’ın doğal gaz sattığı organize sanayi bölgelerindeki sanayi kuruluşlarının büyük zorluk çekeceğini belirtiyor.
“Haftanın birtakım günlerinde gaz verip kimilerinde vermemek, mesela şaşırtmalı bir biçimde beş gün endüstrinin çalışıp iki gün durmasını istemek bile daha mantıklı bir uygulama olurdu. Elektrik santrallerinin doğal gazı yahut endüstrinin elektriği kesilebilirdi. Çift yakıtlı sanayi kollarından başlanabilirdi. O durumda sanayi bir daha dizel jeneratörle çalışır, üretim süreci etkilenmezdi” diye ekliyor Doğan.
Biroldukca organize sanayi bölgesinde cuma günü yapılan bildirim ile Pazartesi gününden itibaren haftanın üç günü toplamda 72 saatlik elektrik kesintisi uygulanması biçiminde tedbirler alınmaya başlanacak.
Güç uzmanı Doğan, seramik, cam üzere sanayi kollarının doğalgaz tüketimini durduramayacağını, ocaklarının soğuması için en az iki gün beklenmesi gerektiğini belirtiyor. “Bu ani karar verilirken, teknik açıdan doğal gazı kesilmemesi gereken dallar uygun planlanmamış” diye ekliyor.
Uzmanların bir öteki önerisi ise elektrik kesintilerini kentin farklı ilçelerinde 3-4 saatlik vakit aralıklarıyla gezdirmek.
“Ayrıca cezaların uygulanma süreci de meçhul. Bir endüstrici kurallara uyarken, bir başkası uymaz ise yaptırımı ne olacak? Burada asıl sorulması gereken soru, kesinti niye oldu değil, niçin hazırlıklı değildik?” diye ekliyor Mehmet Doğan.
Santraller ve endüstriye verilen gazın yüzde 40 oranında azaltılması gündemdeyken, endüstrinin kullanmasının da kontratlarında yer alan günlük gaz çekiş ölçüsünün yüzde 60’ı ile sonlandırılması öngörülüyor.
BOTAŞ’ın talimatına uyulmaması durumunda kontratlar temelinde ceza uygulanabilir.
Doğalgaz ithalatını ya boru çizgileri üzerinden ya uzun vadeli kontratlarla LNG ya da spot piyasadan LNG alımı halinde gerçekleştiren Türkiye’de endüstrideki kelam konusu kesintilerin de üretimde yavaşlamaya yol açma ihtimali kuvvetli.
Energy IQ CEO’su Emre Ertürk, Gazete Duvar’a yaptığı açıklamada BOTAŞ’ın kısıntısının sebebinin hem Türkiye’de iç talebin soğuk hava kuralları niçiniyle epeyce yükselmesi, tıpkı vakitte İran’dan gelen gaz arzının kesilmesiyle alakalı olduğunu belirtiyor.
Ertürk’e nazaran, İran’ın doğalgaz vanalarını kapatmasıyla Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın İsrail ile ortak güç projelerinin gündeme gelebileceğine dair açıklamalarıyla eş vakitli olmasının bu karar üzerinde direkt tesiri yok.
“Doğalgaz konusundaki kararlar, siyasi ilgilerle hayli yakından alakalı olmayabiliyor. Rusya ile yaşanan uçak krizi, ikili bağlarda en gergin devirlerden bir tanesiydi, ancak o periyotta bile gaz arzında düşme kelam konusu olmadı” diyen Emre Ertürk, şunları kaydetti: “Boru sınırlarının ve gaz giriş noktalarının kapasiteleri çok düzgün düzeyde. Lakin gaz tedarik edilebilen kontrat ölçülerinde bir eksiklik var. Kontratların bir kısmı yenilenmişti, bir kısmı ise etkin bulunmasına karşın gaz ithalatı yapılamıyor. Birtakım özel dal ithalatçılarının Gazprom ile tahkim ihtilafının çözülmemiş olması da bunda tesirli.”
Uzmanlar, İran’ın bilhassa kış mevsiminin bu periyotlarında kendi talebinin de yükselmesiyle birlikte önceliği iç piyasaya yönlendirdiğini kaydediyorlar.
Energy IQ CEO’su Ertürk, “İran’ın Türkiye sonuna yakın kuzeybatı bölgesindeki kentlerin, bilhassa Tebriz kentinin uzun periyotlu hava varsayım raporlarına göre, 30 Ocak’tan daha sonra soğuk hava dalgasının tesiri kalkacak. ötürüsıyla gaz arzı da bu tarihlerde bir daha başlayacak” diyor.
‘NE DEVE OLABİLDİK NE KUŞ’
BOTAŞ’ın eski yöneticisi ve bölüm uzmanı Ali Arif Aktürk ise, Gazete Duvar’a yaptığı açıklamada, bu çeşit kesintilerin 2001 yılının aralık ayında İran gazının gelmeye başlamasıyla birlikte her kış yaşanan bir olay olduğunu belirtiyor.
“İran’da tüketim Tahran ve Tebriz’de epeyce ağırdır. Kuzeyde kış şartları çetin geçince güneydeki üretim alanlarından üst gaz taşımada zorluk yaşıyorlar. Bize sattıkları gazın kıymetli bir kısmı Türkmen gazı. Türkiye’nin günlük doğal gaz talebi 290 milyon metreküpe ulaşınca İran da iç talebi karşılamak için zorlayıcı sebep bildirip kesintiye gitti” diyen Aktürk, Türkiye’nin her sene konutlardan gelen 11 milyon m3 ek talebi olduğunu, konutların sübvanse edilmiş fiyatlarla gaz kullandığını ve bunun kararında kesintilerin tesirlerinin daha şiddetli bulunmasına sebep olduğunu belirtiyor.
Aktürk’e nazaran, Türkiye’nin sistem idaresinde ve gazı çeşitlendirme fırsatlarının kullanmasında da kimi yanılgıları var. “Sistem kusurlarımızdan en kıymetlisi, Azerbaycan’ın mevcut BOTAŞ sistemine girişini atıl bırakıp bu gazı TANAP üzerinden taşımak idi. Ayrıyeten, Mersin-Konya-Karaman içindeki iletim sınırı bir türlü yapılamıyor, o yapılsa Adana-Mersin-Antep bölgesine kısıtlı da olsa gaz gönderim imkanı olabilirdi. Kompresör istasyonları çift taraflı çalışır biçimde yapılabilirdi. Doğal gaz piyasası kanunuyla piyasa sistemine geçecektik. Dengeleme düzeneği çalışıyor olsa, gereksinimi olan endüstrici bu bedeli ödeyip kullanabilecekti” diyor Aktürk ve ekliyor: “Ne pazar düzeneğini tesis edebildik ne de devlet denetiminde olabildi. Yani ne deve olabildik ne de kuş.”
Öte yandan, Ali Arif Aktürk’e göre Türkiye’nin doğusunda doğal gaz sevkiyat sisteminin sağlıklı işletilmesi için İran’dan gelen gaz ile bir arada 20 milyon m3/gün ek hacim çok değerli.
Gaz sevkiyatında ay sonuna kadar kısmi bir düzelme bekleyen Aktürk, kesintilerin evvel elektrik santrallerini etkileyeceğini belirtiyor: “1999 yılında pazar bu kadar büyük değildi, bir daha de kesinti oluyordu. Bir seferinde Cezayir’den üç tane LNG tankeri hava kurallarından ve arızadan dolayı gelemedi. O sırada yap-işlet-devret santralleri çift yakıtlıydı, onlara alternatif yakıt farkını devlet ödedi diye eski Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanı Cumhur Ersümer Şanlı Divan’da yargılanmıştı.”
Aktürk ayrıyeten elektrik santrallerinin kesilmesi durumunda hidroelektrik santrallerinin (HES) kullanmasında da sorun yaşanabileceğine, çünkü 2021 yılının epeyce kurak geçmesinden dolayı su düzeylerinin düşük olduğuna dikkat çekiyor: “Elektriği katıca kentlerde doğal gaz tüketimi de düşüyor. bu türlü talebi tıraşlama yoluna gidecekler.”
Türkiye bu sene gerek kuraklık gerekse HES’lerden temin edilen elektriğin azalmasından dolayı doğalgaz santrallerinden üretime yönelmişken, ocak ayında üretilen elektriğin yüzde 30’luk kısmı doğalgaz santrallerinden sağlanmıştı.
‘TÜRKİYE’Yİ GÜÇLÜ BİR TABLO BEKLİYOR’
Sanayicilere ve santrallere uygulanan kesinti yüzünden tüm gün telefonları susmayan bir öbür memleketler arası güç uzmanı ise Mehmet Doğan. Önümüzdeki on günde Türkiye’yi şiddetli bir tablonun beklediğini belirten Doğan, tenkitlerini kriz idaresindeki planlama kusurlarına odaklıyor.
Gazete Duvar’a konuşan Doğan “Enerji arz güvenliğinde buna misal durumlar kimi vakit olur. Ülkeler geliştirdikleri senaryolar üzerinden, doğal gaz girişinin olamadığı durumlarda yaşanabileceklere karşı tedbirler alır, acil durum prosedürü hazırlar. Kesintinin gerektiği durumlarda büyük ölçekli elektrik santrallerinden işe başlarlar. Lakin bir yandan da elektrik kesintilerini engellemek için başka santralleri devreye alırlar” diyor.
Uzmanlar İran gazının geçmiş senelerda da bilhassa soğuk geçen kış devirlerinde kesildiğine, Türkiye’nin doğal gaz yetersizliği durumlarına hazırlıklı olması gerektiğine dikkat çekiyorlar.
Güç uzmanı Doğan, Türkiye’nin Karaman-Mersin çizgisini yapmak, Tuz Gölü yeraltı depolama tesisinin çıkışını ana hatta bağlamak, İzmir-İstanbul sınırını güçlendirmek ve kompresörlerin tamamını çift istikametli çalışır hale getirmek üzere tedbirleri almış olması durumunda, bugünkü arz meselesini daha güzel yönetebileceğini kaydediyor.
Otuz yıldan uzun bir müddetdir güç piyasasını takip eden Mehmet Doğan, ardışık soğuk hava dalgalarında bile sanayi ve elektrik santrali tüketiminde bu derece büyük çaplı bir kesintiyle birinci sefer karşılaştığını ve BOTAŞ’ın doğal gaz sattığı organize sanayi bölgelerindeki sanayi kuruluşlarının büyük zorluk çekeceğini belirtiyor.
“Haftanın birtakım günlerinde gaz verip kimilerinde vermemek, mesela şaşırtmalı bir biçimde beş gün endüstrinin çalışıp iki gün durmasını istemek bile daha mantıklı bir uygulama olurdu. Elektrik santrallerinin doğal gazı yahut endüstrinin elektriği kesilebilirdi. Çift yakıtlı sanayi kollarından başlanabilirdi. O durumda sanayi bir daha dizel jeneratörle çalışır, üretim süreci etkilenmezdi” diye ekliyor Doğan.
Biroldukca organize sanayi bölgesinde cuma günü yapılan bildirim ile Pazartesi gününden itibaren haftanın üç günü toplamda 72 saatlik elektrik kesintisi uygulanması biçiminde tedbirler alınmaya başlanacak.
Güç uzmanı Doğan, seramik, cam üzere sanayi kollarının doğalgaz tüketimini durduramayacağını, ocaklarının soğuması için en az iki gün beklenmesi gerektiğini belirtiyor. “Bu ani karar verilirken, teknik açıdan doğal gazı kesilmemesi gereken dallar uygun planlanmamış” diye ekliyor.
Uzmanların bir öteki önerisi ise elektrik kesintilerini kentin farklı ilçelerinde 3-4 saatlik vakit aralıklarıyla gezdirmek.
“Ayrıca cezaların uygulanma süreci de meçhul. Bir endüstrici kurallara uyarken, bir başkası uymaz ise yaptırımı ne olacak? Burada asıl sorulması gereken soru, kesinti niye oldu değil, niçin hazırlıklı değildik?” diye ekliyor Mehmet Doğan.