Botaş eski Genel Müdürü Gökhan Yardım Semra Alkan’ın sorularını yanıtladı:
Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesiyle birlikte başlayan sorunlu süreçte güç özelinde bir çatışma yaşanır mı? Önümüzdeki devir ile ilgili yorumunuz nedir?
Güç özelinde bir çatışma beklemiyorum. Bu her tarafın aleyhine olur. Avrupa Birliği’nin yüzde 29 oranında Rusya gazına, yüzde 23 oranında da Rus petrolüne muhtaçlığı var. Kömürde bu oranlar daha da yüksek. Güçle ilgili bir çatışma Avrupa’nın, Rusya’nın ve Ukrayna’nın aleyhine olur. Hakikaten Rusya’ya getirilen yaptırımlar da güç tedarikini kapsamıyor. Kapsasa ne olurdu, buna uyan ülke ya epey az olur ya da hiç olmazdı.
Önümüzdeki periyotta Rusya Federasyonu’nun Avrupa’ya gaz tedariki mevcut uzun devirli kontratları çerçevesinde devam edecektir. Gaz fiyatları spot piyasada artmıştı ve bu fiyatlar 800 ile 1000 dolar/1000 metreküp olarak devam ediyordu. Bu harekâttan daha sonra, bu fiyatlar 1600 dolara fırladı. Hatta kimi saatlerde geçmişti, alışılmış şu anda 1100 dolar civarında seyrediyor. Spot piyasadaki fiyatların artması spot LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz) fiyatlarına ve son devirde fiyat formüllerine dâhil edilen spot fiyatlar ve petrol fiyatlı hibrit fiyatlarla uzun devirli boru gazı meblağlarına da tesir yapıyor ve doğal gaz alım meblağlarını üste çekiyor. Biz de en son dört yıl için yenilediğimiz Rusya gaz alım kontratını bu hale getirdik.
Sonuçta doğal gaz meblağlarının tüm Avrupa kıtasında ve Türkiye’de artması manasına geliyor. Bu düşünceli sürecin ne kadar mühlet devam edeceği kıymetli, zira bu yüksek fiyatların devam etmesi, elektrik fiyatlarının yükselmesi, gübre petrokimya ve doğal gazı kullanan bütün mamüllerin fiyatlarının artması manasına geliyor. Yüksek fiyatların uzun mühlet devam etmesi iflaslara, ekonomik sakinliğe, işsizliğe geniş kısımlar üzerinde huzursuzluğa, toplumsal çalkantılara yol açabilir. O açıdan bu savaş ortamının bir an evvel bitmesi ve piyasaların olağana dönmesi, bütün dünya ekonomileri için elbet daha uygun olur.
Almanya Kuzey Akım projesini durdurma sonucu aldı. Bu noktada, Avrupa Rusya’dan güç manasında uzaklaşır mı? Amerika bu fırsatı nasıl kıymetlendirir?
Amerika’daki kaya gazı ihtilalinden daha sonra; Amerika, doğal gaz tüketicisi ve sıvılaştırılmış doğal gaz ihracatçısı olarak dünya gaz piyasasında yerini aldı ve LNG ihracatına başladı. Sıvılaştırılmış doğal gaz ihracatı dünya gaz piyasasında bir bolluk yarattı ve gaz fiyatları aşağı taraflı hareket etti. O denli ki, bu hareket petrol meblağlarına bağlı uzun devirli kontratların dahi altında bir fiyat oluşmasına yol açtı. Düşük fiyatlar yeni LNG alım terminallerinin kurulmasını sağladı. İthalatçı ülkeler daha rahat bir biçimde doğal gaz kontratlarını müzakere ettiler, fiyat formüllerinin ortasında petrolün yanında spot meblağlarının yer almasını ve daha esnek kontrat kaideleriyle kontratlarını yenilediler yahut revize ettiler.
“İLK KEZ DOĞAL GAZ FİYATLARI GÜÇ BAZINDA PETROL FİYATLARINI GEÇTİ”
Lakin pandemiden süratli çıkış, kuraklık, Rusya Federasyonu ile Ukrayna içinde başlayan külfetler spot fiyatlarda süratli bir yükselmeye niye oldu ve birinci kez doğal gaz fiyatları güç bazında petrol fiyatlarını geçti.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından daha sonra başlayan ve giderek şiddetini artıran Rus aykırılığı siyasetler kapsamında; Polonya ve Ukrayna’daki Rus aleyhtarı siyasetler çerçevesinde bu iki ülkeyi bypass edecek projeler geliştirildi. Bu projelerden birincisi Mavi Akım, ikincisi de Kuzey Akım projesiydi. daha sonra Türk Akım yapıldı. Bu projelerin iki tanesi Rusya’nın en büyük müşterilerinden Türkiye’ye direkt olarak gelirken, oburu de en büyük müşterisi Almanya’ya ulaşıyordu. Rusya, Avrupa’ya mevcut Ukrayna, Belarus üzerinden 180 milyar metreküplük taşıma kapasitesine karşın, Almanya’ya 55 milyar metreküplük kapasiteli Kuzey Akım 1’i yaptı. daha sonra Kuzey Akım 2’yi yapmaya başladı. Kuzey Akım 2 ortakları içinde “Shell, Engie, Uniper, OMV ve Wintersall” üzere Avrupa’nın dev güç şirketleri yer alıyor. Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa’nın Rus gazına daha fazla bağımlı olmasını engellemek ve kendi LNG ihraç projelerine ek pazar yaratılması maksadıyla, Kuzey Akım 2 projesine karşı çeşitli yaptırımlar uyguladı. çabucak sonrasında Biden idaresi kendileri açısından yanlışlı bir karar aldı, burada Almanya’nın bu taraftaki baskıları da rol oynadı ve proje üstündeki yaptırımları kaldırdı. Ukrayna, Polonya, Litvanya, Slovakya üzere ülkeler Avrupa Birliği’nde Kuzey Akım 2’nin yaptırımlarının kaldırılmasına karşı çıktılar.
Rusya’nın Ukrayna’ya askeri harekâtından daha sonra, Biden idaresi, projeye tekrar yaptırım getirme konusunda adım atacakken, Almanya, Amerika’dan evvel, Kuzey Akım 2 projesini durdurma sonucu aldı. Proje şirketleri milletlerarası finansman kuruluşlarından kredi alarak bu projeyi yaptılar. Alman hükümetinin aldığı sonucun ne çeşit bir tüzel, mali sonuçları olacak bilmiyoruz. Ortalık sakinleştikten daha sonra bu projenin tekrar raftan indirilmesi kelam konusu olabilir.
Bitmiş, devreye alınma çalışmaları tamamlanmış, gaz doldurulmuş, milyarlarca avro harcanarak yapılmış bir projeden bahsediyoruz. Projenin gerisinde dev Avrupalı şirketler var. ötürüsıyla gerçekçi olmak lazım… Ben makul bir süre daha sonra, 2 ila 5 yıl ortasında bu projeye tekrar dönüleceği kanısındayım.
“LNG PROJELERİNİN RUS GAZININ YERİNİ ALMASI KOLAY DEĞİL”
LNG projelerinin Rus gazının yerini alması o denli kolay değil. Katar da bunu söz etti. Zira sıvılaştırılmış doğal gazı alacak terminallerin yapılması lazım. Avrupa’da bu terminallere baktığımızda, genelde Kuzey Avrupa’da ve Güney Avrupa’da olduğunu görüyoruz. Bu terminallerin bütün kapasitelerini alsanız bile, bir daha Rus gazını ikame edemiyorsunuz ve ayrıyeten da bu terminallerde yapılacak gazlaştırmadan daha sonra, bu doğal gazın tüketim merkezlerine getirecek biçimde boru çizgisi ve kompresör istasyonu altyapılarının revize edilmesi gerekiyor. Tüm bunların hepsi yeni yatırım ve maliyet demektir. Artan gaz meblağlarının spota endeksli, yüksek LNG fiyatları ile doğal gaz fiyatlarının daha da yükselmesi manasına geliyor. Yüksek doğal gaz meblağları ve yüksek güç fiyatları, yüksek enflasyonu ve sonuçta sakinliği getirebilir. Doğal ki Avrupa, Rus gazına olan şu andaki yüzde 38’lerdeki bağımlılığını azaltmak isteyecektir. Bu son aylarda gördüğümüz, fiyat avantajı (Avrupa’daki meblağların yükselmesi) ötürüsıyla bir ölçü Amerikan LNG’si uzak doğu yerine Avrupa’ya yönelmişti, bu yöneliş Avrupa’daki yüksek fiyatlar sebebiyle devam edebilir.
Öteki taraftan, Avrupa Birliği yeşil mutabakat çerçevesinde, fosil yakıtlardan uzaklaşmayı ve daha fazla yenilenebilir güç kullanma istikametinde siyasetlerini revize etmişti. Lakin itirazlar ve o kadar kolay ve sancısız olamayacağını anlayınca doğal gazın yanı sıra nükleer projelerinde yeşil mutabakat çerçevesine alacağını söylemişti. Bu siyasetlere devam edecek, ancak Rus gazından büsbütün vazgeçmek üzere bir proje yahut bir yöneliş ben beklemiyorum. Avrupa’nın da kendi mamüllerini satacak bir pazara gereksinimi var. Ülkeler ortası dış ticaret karşılıklı yapılır. Amerika yeni sıvılaştırılmış doğal gaz projeleri yapıyor ve bir ölçü daha Avrupa’da Rus gaz piyasasından pazar alabilir, lakin bu projeler yani Amerika’da yapılan projelerin hepsi özel kesim projeleridir ve gaz fiyatları nerede yüksekse oraya yönelir. Bu da Avrupa kıtası için daha yüksek maliyetli güç ve yüksek maliyetli üretim ve yüksek enflasyon demektir. Avrupa siyaset yapıcıları bunu kesinlikle dikkate alacaktır.
Son devirdeki gelişmeler yakın ve orta vadede “enerji güvenliği” açısından nasıl sonuçlar ortaya çıkarır?
Orta ve uzun vadede siyaset yapıcıları Rus gazına, Rus petrolüne ve Rus kömürüne olan gereksinimlerini imkânlar çerçevesinde azaltmaya çalışacaklardır. Türkiye olarak da bu istikamette siyasetlerin geliştirildiğini görüyorum. Her ne kadar deklare edilmediyse de Rusya ile geçen sene 30 milyar metreküplük bir alım kontratımız vardı. 2025 yılı sonuna baktığımızda 5750 milyar metreküpe düşüyor. Pekala, bu doğal gazı ne ile ikamet edeceğiz?
Yerli Karadeniz gazı bu ikameler için kâfi değil. bir müddetden beri hem dünyada tıpkı vakitte Türkiye’de yalnızca doğal gaz değil fosil yakıtların yenilenebilir güç ile ikame siyasetleri yürütülüyor. niye? Zira karbon salınımı ve iklim değişikliğinden dolayı daha pak yakıtlara gidilmesi planlanıyor ve isteniyor. Bu tarafta konferanslar yapılıyor. En son Glascow’da yapıldı. Karbon salınımının azaltılması ve sonlandırılması istikametinde kararlar alınmaya çalışılıyor. Ancak bu kadar kolay olmuyor, büyük yatırımlar gerekiyor ve gücün depolanması karşımıza çıkan en değerli problemlerden bir tanesi… Ürettiğimiz elektrik gücünü ucuz ve ekonomik bir biçimde depolayabilmemiz lazım. çabucak hemen batarya teknolojisi ve hidrojen teknolojisi bunu sağlayabilecek durumda değil. Bu teknolojilerin gelişmesi lazım… Yenilenebilir kaynaklara daha fazla tartı vermek gerekiyor, ancak yenilenebilir kaynaklar da kâfi güç güvenliğini sağlamıyor. Çünkü rüzgâr esmediğinde, güneş çıkmadığında sizin bir biçimde enerjiyi sağlamanız lazım. Bunu da en kolay olarak, doğal gaz santralları ile yapabiliyorsunuz. Nükleer güçte değerli olağan.
Sonuçta, doğal gazın ve fosil yakıtların hissesinin biraz daha azalacağını, fakat hiç bir biçimde ortadan kalkmayacağını, sıfırlanmayacağını öngörüyorum. Geçen sene 331 milyar kilovatsaatlik bir elektrik üretimi sağlandı. Bu üretimin yüzde 31’i kömür, yüzde 33’ü doğal gaz, yüzde 17’si hidro ve yüzde 17’si de rüzgar, güneş ve jeotermal kaynaklardan üretildi. Natürel geçen sene kurak geçen bir yıldı. O yüzden kömür ve doğal gazın hissesi yüksek oldu. Rüzgâr, güneş ve jeotermal üzere yenilenebilir kaynakların artırılması istikametinde çalışmalar yapılıyor. Lakin istenilen düzeylere gelmiş değiliz, iletim şebekesi, trafo kapasitesini daha da arttırmamız lazım. Bu tarafta yatırımlarımızı çoğaltmamız gerekiyor ki daha fazla yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretebilelim. Çatılarda ferdî güneş gücü kullanmasını ucuz uzun vadeli kredilerle teşvik etmemiz lazım. 2020 yılında fosil yakıtların birincil güç içerisindeki hissesi yüzde 83,3, ithal kaynakların hissesi yüzde 70, petrolün yüzde 29, doğal gazın yüzde 27, kömürün ise yüzde 28 civarındaydı. Bu oranları azaltmamız ve yenilenebilir kaynakları çoğaltmamız lazım. Yerli kömürümüzün gazlaştırma ile kullanılma yolunu tercih etmeliyiz.
Doğal gaz tedariki açısından da biz Avrupa’ya bakılırsa hayli daha şanslı bir pozisyondayız ve şanslı bir konumumuz var. Çok farklı yerlerden doğal gaz ithal ediyoruz. Rusya Federasyonu’nun yanı sıra İran, Azerbaycan ve Cezayir ile uzun periyotlu kontratlarımız var. Spot piyasa olarak da başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere epeyce farklı ülkelerden spot LNG alıyoruz. Olağan bunlar maliyetli… ötürüsıyla maliyeti de göz arkası etmemiz lazım, yaşanan son olaylar bize hem Kuzey Irak gazı için tıpkı vakitte Doğu Akdeniz için yeni fırsatlar ortaya çıkartıyor. Kuzey Irak için Irak Federal Mahkemesi’nin aldığı bir karar var. Bu karar Türkiye’ye doğalgaz ihracatını zorlaştırıcı bir karar. Amerika’nın baskısıyla Irak tarafında bu sonucun tekrar gözden geçirileceğini umuyorum. Doğu Akdeniz’de de Türkiye’nin İsrail’le geçtiğimiz senelerda aşınan karşılıklı itimat tesisinin bir daha ele alınacağını umuyorum, bu mevzuda bizim politikalarımızı tekrar gözden geçireceğimizi bekliyorum. Ki İsrail’le karşılıklı itimat tesis edebilelim ve oradaki doğalgazın sahibi olan şirketler bu doğalgazı Mısır, Ürdün üzere ülkelerin yanı sıra Türkiye’ye de getirebilsinler. Sonuçta, bu alanlar özel dal şirketlerinin… Onların karar vermeleri lazım, bu noktada boru sınırı güzergâhı nereden geçecek, nasıl geçecek, bu mevzular bir biçimde tahlile kavuşturulur diye bekliyorum. Amerikan hükümetinin de son senelerda Doğu Akdeniz projelerine takviyesinin olacağı tarafında işaretleri oldu. bahsetmiş olduğum bu iki projeyle ilgili fırsatların çıkması bir istikametten de bizim bu fırsatları akılcı halde kullanmamıza bağlı. Fırsatların çıkması ile projeler tabiatıyla hayata geçmiyor, bu istikamette siyasetler geliştirmekle sağlanıyor.
“Mavi Akım ve Türk Akım boru sınırlarının Karadeniz girişindeki tesisleri evvela Türkiye Cumhuriyeti’nin güç güvenliğine hizmet ediyor ve korunmalıdır.” diye bir açıklamanız oldu. Bu mevzuyu biraz açar mısınız?
Türkiye’ye doğal gaz sağlayan iki tane boru sınırı var. Bir tanesi Mavi Akım Boru Sınırı. Bergovaya kompresör istasyonundan Karadeniz’e giriyor, başkası de Türk Akım Boru Sınırı. Bu da Russkaya kompresör istasyonundan Karadeniz’e giriyor ve bunların deniz boru sınırları ile Mavi Akım üzerinden 16 milyar metreküp, Türk Akım üzerinden de 15.75 milyar metreküplük bir kapasitesi var. Fakat biz Türk Akım’dan daha az gaz alıyoruz. Sonuç prestijiyle, 2 boru sınırının bize gaz tahsis edilen kontrat ölçüsü 26.75 milyar metreküptür. Bu iki boru sınırı da Rusya’da Krasnodar bölgesinden geçiyor. Geçtiğimiz ay İran’daki gaz akışında bir sorun oldu. Endüstrimiz durdu, 4 gün boyunca elektrikler kimi yerlere verilmedi, endüstride kesinti kısıntı yapıldı. Ayrıyeten, geçtiğimiz günlerde de Azerbaycan – Ermenistan Savaşı’nda Ermenistan, boru çizgisinin epeyce yakınında kimi hareketlerde bulunmuştu. Hedef Azerbaycan’a ziyan vermekti.
“RUSYA’DAN GELEN MAVİ AKIM VE TÜRK AKIM BORU SINIRLARI TÜRKİYE’NİN GÜÇ VE DOĞALGAZ GÜVENLİĞİ AÇISINDAN SON DERECE ÖNEMLİDİR”
Rusya’dan gelen bu iki boru çizgisi Türkiye’nin güç ve doğalgaz güvenliği açısından son derece kıymetlidir. Sonuçta şu an bir savaş oluyor; savaşta kimin, nereye, nasıl müdahalede bulunacağını kestirmek kolay değil. Hatta bu savaş nereye evirilebilir, bilmiyoruz. Avusturya, Slovakya ve İtalya’nın gazı Ukrayna üzerinden gidiyor. Ukrayna Rusya’ya ziyan vermek maksadıyla boru sınırlarına bir harekette bulunabilir mi? Bıçak kemiğe dayanırsa ne yapılır?
Körfez savaşında, Kuveyt de günlerce petrol kuyuları yandı. Bunlar belleklerimizde… Boru çizgileri ve yer üstü tesislerine bir harekette bulunulmaması lazım. Bunu bilhassa vurgulamak isterim. Tabi, eminim ki bunu da bizim devlet kurumlarımız kesinlikle bir biçimde Ukrayna’ya hatırlatmışlardır diye umuyorum.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesiyle birlikte başlayan sorunlu süreçte güç özelinde bir çatışma yaşanır mı? Önümüzdeki devir ile ilgili yorumunuz nedir?
Güç özelinde bir çatışma beklemiyorum. Bu her tarafın aleyhine olur. Avrupa Birliği’nin yüzde 29 oranında Rusya gazına, yüzde 23 oranında da Rus petrolüne muhtaçlığı var. Kömürde bu oranlar daha da yüksek. Güçle ilgili bir çatışma Avrupa’nın, Rusya’nın ve Ukrayna’nın aleyhine olur. Hakikaten Rusya’ya getirilen yaptırımlar da güç tedarikini kapsamıyor. Kapsasa ne olurdu, buna uyan ülke ya epey az olur ya da hiç olmazdı.
Önümüzdeki periyotta Rusya Federasyonu’nun Avrupa’ya gaz tedariki mevcut uzun devirli kontratları çerçevesinde devam edecektir. Gaz fiyatları spot piyasada artmıştı ve bu fiyatlar 800 ile 1000 dolar/1000 metreküp olarak devam ediyordu. Bu harekâttan daha sonra, bu fiyatlar 1600 dolara fırladı. Hatta kimi saatlerde geçmişti, alışılmış şu anda 1100 dolar civarında seyrediyor. Spot piyasadaki fiyatların artması spot LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz) fiyatlarına ve son devirde fiyat formüllerine dâhil edilen spot fiyatlar ve petrol fiyatlı hibrit fiyatlarla uzun devirli boru gazı meblağlarına da tesir yapıyor ve doğal gaz alım meblağlarını üste çekiyor. Biz de en son dört yıl için yenilediğimiz Rusya gaz alım kontratını bu hale getirdik.
Sonuçta doğal gaz meblağlarının tüm Avrupa kıtasında ve Türkiye’de artması manasına geliyor. Bu düşünceli sürecin ne kadar mühlet devam edeceği kıymetli, zira bu yüksek fiyatların devam etmesi, elektrik fiyatlarının yükselmesi, gübre petrokimya ve doğal gazı kullanan bütün mamüllerin fiyatlarının artması manasına geliyor. Yüksek fiyatların uzun mühlet devam etmesi iflaslara, ekonomik sakinliğe, işsizliğe geniş kısımlar üzerinde huzursuzluğa, toplumsal çalkantılara yol açabilir. O açıdan bu savaş ortamının bir an evvel bitmesi ve piyasaların olağana dönmesi, bütün dünya ekonomileri için elbet daha uygun olur.
Almanya Kuzey Akım projesini durdurma sonucu aldı. Bu noktada, Avrupa Rusya’dan güç manasında uzaklaşır mı? Amerika bu fırsatı nasıl kıymetlendirir?
Amerika’daki kaya gazı ihtilalinden daha sonra; Amerika, doğal gaz tüketicisi ve sıvılaştırılmış doğal gaz ihracatçısı olarak dünya gaz piyasasında yerini aldı ve LNG ihracatına başladı. Sıvılaştırılmış doğal gaz ihracatı dünya gaz piyasasında bir bolluk yarattı ve gaz fiyatları aşağı taraflı hareket etti. O denli ki, bu hareket petrol meblağlarına bağlı uzun devirli kontratların dahi altında bir fiyat oluşmasına yol açtı. Düşük fiyatlar yeni LNG alım terminallerinin kurulmasını sağladı. İthalatçı ülkeler daha rahat bir biçimde doğal gaz kontratlarını müzakere ettiler, fiyat formüllerinin ortasında petrolün yanında spot meblağlarının yer almasını ve daha esnek kontrat kaideleriyle kontratlarını yenilediler yahut revize ettiler.
“İLK KEZ DOĞAL GAZ FİYATLARI GÜÇ BAZINDA PETROL FİYATLARINI GEÇTİ”
Lakin pandemiden süratli çıkış, kuraklık, Rusya Federasyonu ile Ukrayna içinde başlayan külfetler spot fiyatlarda süratli bir yükselmeye niye oldu ve birinci kez doğal gaz fiyatları güç bazında petrol fiyatlarını geçti.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından daha sonra başlayan ve giderek şiddetini artıran Rus aykırılığı siyasetler kapsamında; Polonya ve Ukrayna’daki Rus aleyhtarı siyasetler çerçevesinde bu iki ülkeyi bypass edecek projeler geliştirildi. Bu projelerden birincisi Mavi Akım, ikincisi de Kuzey Akım projesiydi. daha sonra Türk Akım yapıldı. Bu projelerin iki tanesi Rusya’nın en büyük müşterilerinden Türkiye’ye direkt olarak gelirken, oburu de en büyük müşterisi Almanya’ya ulaşıyordu. Rusya, Avrupa’ya mevcut Ukrayna, Belarus üzerinden 180 milyar metreküplük taşıma kapasitesine karşın, Almanya’ya 55 milyar metreküplük kapasiteli Kuzey Akım 1’i yaptı. daha sonra Kuzey Akım 2’yi yapmaya başladı. Kuzey Akım 2 ortakları içinde “Shell, Engie, Uniper, OMV ve Wintersall” üzere Avrupa’nın dev güç şirketleri yer alıyor. Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa’nın Rus gazına daha fazla bağımlı olmasını engellemek ve kendi LNG ihraç projelerine ek pazar yaratılması maksadıyla, Kuzey Akım 2 projesine karşı çeşitli yaptırımlar uyguladı. çabucak sonrasında Biden idaresi kendileri açısından yanlışlı bir karar aldı, burada Almanya’nın bu taraftaki baskıları da rol oynadı ve proje üstündeki yaptırımları kaldırdı. Ukrayna, Polonya, Litvanya, Slovakya üzere ülkeler Avrupa Birliği’nde Kuzey Akım 2’nin yaptırımlarının kaldırılmasına karşı çıktılar.
Rusya’nın Ukrayna’ya askeri harekâtından daha sonra, Biden idaresi, projeye tekrar yaptırım getirme konusunda adım atacakken, Almanya, Amerika’dan evvel, Kuzey Akım 2 projesini durdurma sonucu aldı. Proje şirketleri milletlerarası finansman kuruluşlarından kredi alarak bu projeyi yaptılar. Alman hükümetinin aldığı sonucun ne çeşit bir tüzel, mali sonuçları olacak bilmiyoruz. Ortalık sakinleştikten daha sonra bu projenin tekrar raftan indirilmesi kelam konusu olabilir.
Bitmiş, devreye alınma çalışmaları tamamlanmış, gaz doldurulmuş, milyarlarca avro harcanarak yapılmış bir projeden bahsediyoruz. Projenin gerisinde dev Avrupalı şirketler var. ötürüsıyla gerçekçi olmak lazım… Ben makul bir süre daha sonra, 2 ila 5 yıl ortasında bu projeye tekrar dönüleceği kanısındayım.
“LNG PROJELERİNİN RUS GAZININ YERİNİ ALMASI KOLAY DEĞİL”
LNG projelerinin Rus gazının yerini alması o denli kolay değil. Katar da bunu söz etti. Zira sıvılaştırılmış doğal gazı alacak terminallerin yapılması lazım. Avrupa’da bu terminallere baktığımızda, genelde Kuzey Avrupa’da ve Güney Avrupa’da olduğunu görüyoruz. Bu terminallerin bütün kapasitelerini alsanız bile, bir daha Rus gazını ikame edemiyorsunuz ve ayrıyeten da bu terminallerde yapılacak gazlaştırmadan daha sonra, bu doğal gazın tüketim merkezlerine getirecek biçimde boru çizgisi ve kompresör istasyonu altyapılarının revize edilmesi gerekiyor. Tüm bunların hepsi yeni yatırım ve maliyet demektir. Artan gaz meblağlarının spota endeksli, yüksek LNG fiyatları ile doğal gaz fiyatlarının daha da yükselmesi manasına geliyor. Yüksek doğal gaz meblağları ve yüksek güç fiyatları, yüksek enflasyonu ve sonuçta sakinliği getirebilir. Doğal ki Avrupa, Rus gazına olan şu andaki yüzde 38’lerdeki bağımlılığını azaltmak isteyecektir. Bu son aylarda gördüğümüz, fiyat avantajı (Avrupa’daki meblağların yükselmesi) ötürüsıyla bir ölçü Amerikan LNG’si uzak doğu yerine Avrupa’ya yönelmişti, bu yöneliş Avrupa’daki yüksek fiyatlar sebebiyle devam edebilir.
Öteki taraftan, Avrupa Birliği yeşil mutabakat çerçevesinde, fosil yakıtlardan uzaklaşmayı ve daha fazla yenilenebilir güç kullanma istikametinde siyasetlerini revize etmişti. Lakin itirazlar ve o kadar kolay ve sancısız olamayacağını anlayınca doğal gazın yanı sıra nükleer projelerinde yeşil mutabakat çerçevesine alacağını söylemişti. Bu siyasetlere devam edecek, ancak Rus gazından büsbütün vazgeçmek üzere bir proje yahut bir yöneliş ben beklemiyorum. Avrupa’nın da kendi mamüllerini satacak bir pazara gereksinimi var. Ülkeler ortası dış ticaret karşılıklı yapılır. Amerika yeni sıvılaştırılmış doğal gaz projeleri yapıyor ve bir ölçü daha Avrupa’da Rus gaz piyasasından pazar alabilir, lakin bu projeler yani Amerika’da yapılan projelerin hepsi özel kesim projeleridir ve gaz fiyatları nerede yüksekse oraya yönelir. Bu da Avrupa kıtası için daha yüksek maliyetli güç ve yüksek maliyetli üretim ve yüksek enflasyon demektir. Avrupa siyaset yapıcıları bunu kesinlikle dikkate alacaktır.
Son devirdeki gelişmeler yakın ve orta vadede “enerji güvenliği” açısından nasıl sonuçlar ortaya çıkarır?
Orta ve uzun vadede siyaset yapıcıları Rus gazına, Rus petrolüne ve Rus kömürüne olan gereksinimlerini imkânlar çerçevesinde azaltmaya çalışacaklardır. Türkiye olarak da bu istikamette siyasetlerin geliştirildiğini görüyorum. Her ne kadar deklare edilmediyse de Rusya ile geçen sene 30 milyar metreküplük bir alım kontratımız vardı. 2025 yılı sonuna baktığımızda 5750 milyar metreküpe düşüyor. Pekala, bu doğal gazı ne ile ikamet edeceğiz?
Yerli Karadeniz gazı bu ikameler için kâfi değil. bir müddetden beri hem dünyada tıpkı vakitte Türkiye’de yalnızca doğal gaz değil fosil yakıtların yenilenebilir güç ile ikame siyasetleri yürütülüyor. niye? Zira karbon salınımı ve iklim değişikliğinden dolayı daha pak yakıtlara gidilmesi planlanıyor ve isteniyor. Bu tarafta konferanslar yapılıyor. En son Glascow’da yapıldı. Karbon salınımının azaltılması ve sonlandırılması istikametinde kararlar alınmaya çalışılıyor. Ancak bu kadar kolay olmuyor, büyük yatırımlar gerekiyor ve gücün depolanması karşımıza çıkan en değerli problemlerden bir tanesi… Ürettiğimiz elektrik gücünü ucuz ve ekonomik bir biçimde depolayabilmemiz lazım. çabucak hemen batarya teknolojisi ve hidrojen teknolojisi bunu sağlayabilecek durumda değil. Bu teknolojilerin gelişmesi lazım… Yenilenebilir kaynaklara daha fazla tartı vermek gerekiyor, ancak yenilenebilir kaynaklar da kâfi güç güvenliğini sağlamıyor. Çünkü rüzgâr esmediğinde, güneş çıkmadığında sizin bir biçimde enerjiyi sağlamanız lazım. Bunu da en kolay olarak, doğal gaz santralları ile yapabiliyorsunuz. Nükleer güçte değerli olağan.
Sonuçta, doğal gazın ve fosil yakıtların hissesinin biraz daha azalacağını, fakat hiç bir biçimde ortadan kalkmayacağını, sıfırlanmayacağını öngörüyorum. Geçen sene 331 milyar kilovatsaatlik bir elektrik üretimi sağlandı. Bu üretimin yüzde 31’i kömür, yüzde 33’ü doğal gaz, yüzde 17’si hidro ve yüzde 17’si de rüzgar, güneş ve jeotermal kaynaklardan üretildi. Natürel geçen sene kurak geçen bir yıldı. O yüzden kömür ve doğal gazın hissesi yüksek oldu. Rüzgâr, güneş ve jeotermal üzere yenilenebilir kaynakların artırılması istikametinde çalışmalar yapılıyor. Lakin istenilen düzeylere gelmiş değiliz, iletim şebekesi, trafo kapasitesini daha da arttırmamız lazım. Bu tarafta yatırımlarımızı çoğaltmamız gerekiyor ki daha fazla yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretebilelim. Çatılarda ferdî güneş gücü kullanmasını ucuz uzun vadeli kredilerle teşvik etmemiz lazım. 2020 yılında fosil yakıtların birincil güç içerisindeki hissesi yüzde 83,3, ithal kaynakların hissesi yüzde 70, petrolün yüzde 29, doğal gazın yüzde 27, kömürün ise yüzde 28 civarındaydı. Bu oranları azaltmamız ve yenilenebilir kaynakları çoğaltmamız lazım. Yerli kömürümüzün gazlaştırma ile kullanılma yolunu tercih etmeliyiz.
Doğal gaz tedariki açısından da biz Avrupa’ya bakılırsa hayli daha şanslı bir pozisyondayız ve şanslı bir konumumuz var. Çok farklı yerlerden doğal gaz ithal ediyoruz. Rusya Federasyonu’nun yanı sıra İran, Azerbaycan ve Cezayir ile uzun periyotlu kontratlarımız var. Spot piyasa olarak da başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere epeyce farklı ülkelerden spot LNG alıyoruz. Olağan bunlar maliyetli… ötürüsıyla maliyeti de göz arkası etmemiz lazım, yaşanan son olaylar bize hem Kuzey Irak gazı için tıpkı vakitte Doğu Akdeniz için yeni fırsatlar ortaya çıkartıyor. Kuzey Irak için Irak Federal Mahkemesi’nin aldığı bir karar var. Bu karar Türkiye’ye doğalgaz ihracatını zorlaştırıcı bir karar. Amerika’nın baskısıyla Irak tarafında bu sonucun tekrar gözden geçirileceğini umuyorum. Doğu Akdeniz’de de Türkiye’nin İsrail’le geçtiğimiz senelerda aşınan karşılıklı itimat tesisinin bir daha ele alınacağını umuyorum, bu mevzuda bizim politikalarımızı tekrar gözden geçireceğimizi bekliyorum. Ki İsrail’le karşılıklı itimat tesis edebilelim ve oradaki doğalgazın sahibi olan şirketler bu doğalgazı Mısır, Ürdün üzere ülkelerin yanı sıra Türkiye’ye de getirebilsinler. Sonuçta, bu alanlar özel dal şirketlerinin… Onların karar vermeleri lazım, bu noktada boru sınırı güzergâhı nereden geçecek, nasıl geçecek, bu mevzular bir biçimde tahlile kavuşturulur diye bekliyorum. Amerikan hükümetinin de son senelerda Doğu Akdeniz projelerine takviyesinin olacağı tarafında işaretleri oldu. bahsetmiş olduğum bu iki projeyle ilgili fırsatların çıkması bir istikametten de bizim bu fırsatları akılcı halde kullanmamıza bağlı. Fırsatların çıkması ile projeler tabiatıyla hayata geçmiyor, bu istikamette siyasetler geliştirmekle sağlanıyor.
“Mavi Akım ve Türk Akım boru sınırlarının Karadeniz girişindeki tesisleri evvela Türkiye Cumhuriyeti’nin güç güvenliğine hizmet ediyor ve korunmalıdır.” diye bir açıklamanız oldu. Bu mevzuyu biraz açar mısınız?
Türkiye’ye doğal gaz sağlayan iki tane boru sınırı var. Bir tanesi Mavi Akım Boru Sınırı. Bergovaya kompresör istasyonundan Karadeniz’e giriyor, başkası de Türk Akım Boru Sınırı. Bu da Russkaya kompresör istasyonundan Karadeniz’e giriyor ve bunların deniz boru sınırları ile Mavi Akım üzerinden 16 milyar metreküp, Türk Akım üzerinden de 15.75 milyar metreküplük bir kapasitesi var. Fakat biz Türk Akım’dan daha az gaz alıyoruz. Sonuç prestijiyle, 2 boru sınırının bize gaz tahsis edilen kontrat ölçüsü 26.75 milyar metreküptür. Bu iki boru sınırı da Rusya’da Krasnodar bölgesinden geçiyor. Geçtiğimiz ay İran’daki gaz akışında bir sorun oldu. Endüstrimiz durdu, 4 gün boyunca elektrikler kimi yerlere verilmedi, endüstride kesinti kısıntı yapıldı. Ayrıyeten, geçtiğimiz günlerde de Azerbaycan – Ermenistan Savaşı’nda Ermenistan, boru çizgisinin epeyce yakınında kimi hareketlerde bulunmuştu. Hedef Azerbaycan’a ziyan vermekti.
“RUSYA’DAN GELEN MAVİ AKIM VE TÜRK AKIM BORU SINIRLARI TÜRKİYE’NİN GÜÇ VE DOĞALGAZ GÜVENLİĞİ AÇISINDAN SON DERECE ÖNEMLİDİR”
Rusya’dan gelen bu iki boru çizgisi Türkiye’nin güç ve doğalgaz güvenliği açısından son derece kıymetlidir. Sonuçta şu an bir savaş oluyor; savaşta kimin, nereye, nasıl müdahalede bulunacağını kestirmek kolay değil. Hatta bu savaş nereye evirilebilir, bilmiyoruz. Avusturya, Slovakya ve İtalya’nın gazı Ukrayna üzerinden gidiyor. Ukrayna Rusya’ya ziyan vermek maksadıyla boru sınırlarına bir harekette bulunabilir mi? Bıçak kemiğe dayanırsa ne yapılır?
Körfez savaşında, Kuveyt de günlerce petrol kuyuları yandı. Bunlar belleklerimizde… Boru çizgileri ve yer üstü tesislerine bir harekette bulunulmaması lazım. Bunu bilhassa vurgulamak isterim. Tabi, eminim ki bunu da bizim devlet kurumlarımız kesinlikle bir biçimde Ukrayna’ya hatırlatmışlardır diye umuyorum.