Global güç krizi geliyor! Dünya bu kış üşüyecek Güç krizi tüm dünyada büyüyor. Doğalgaz, kömür ve elektrikte fiyatlar rekor kırıyor. Çin’de kimi bölgelerde fabrikalar kâfi enerjiyi bulamadığı için üretime kısa ortalar vermeye başladı. Uzmanlar, aralık-ocak-şubat aylarını işaret ediyor. Dünyada güç talebi süratle artarken arzdaki artış buna tıpkı süratte karşılık veremiyor. Güç emtialarındaki meblağların artmaya devam etmesine bağlı olarak tüketicilerin güç maliyetlerinin artması ve önümüzdeki kış aylarında biroldukca ülkede doğalgaz ve elektrik kesintilerinin yaşanması bekleniyor.
Bu kış dünya Enerji piyasaları için her zamankinden sorunlu geçebilir. Geçtiğimiz hafta güç meblağlarında yaşanan rekor düzeydeki dalgalanmalar, elektrik kesintileri ve ülkelerin güç tedarikindeki sorunlara dair tüm dünyadan gelen Haberler bunun en değerli işaretleri üzere. Dünya güç piyasasına hakim uzmanların bu mevzudaki ortak görüşleri ise asıl tehlikenin havaların soğuması ve güce olan talebin daha da artmaya başlaması ile kendini göstereceği istikametinde. Hele bir de kuraklık devam ederse hakikaten alarm zilleri çalabilir.
PİYASA KÜÇÜLMÜŞTÜ
Pekala bu kriz nasıl başladı? Çok kısa mühlet evvel pandeminin tesiri doruktayken güç ‘sudan ucuz’ olmamış mıydı? İşte temel etken de bir daha birebir noktada. O periyot dünya iktisadı çok yavaşlamış hatta durmuştu. Üreticiler ve tedarikçiler ellerindeki petrolü tutmanın bile maliyetini ödemek istemiyor, neredeyse parasız vermeyi kabul ediyordu. Artık ise dünya iktisadı kısa müddette hareketlenmeye başladı. Fakat yüksek evreyle dönmek isteyen dünyanın dinamikleri buna ayak uyduramıyor. Çünkü pandemide dev limanlar çalışmamış çalışanları dağılmıştı. Çok sayıda yeni güç tesisi üretimine orta vermiş ve talepte önemli düşüşler yaşanmıştı.
ARZ YETERSİZ KALIYOR
Çin üzere dünya devi bir ülke bile üretimde ezalar yaşamaya başladı. Temel niye güç talebine rağmen arzın yetersiz kalması. Çin’in Avustralya’dan yeterince Kömür alamayıp ABD ve Rusya’ya yönelmesi, Avrupa’nın rüzgar üretimindeki düşüşün tesiriyle yenilenebilir güçten istediği randımanı alamamaması, kendi Doğalgaz stoklarını yükselen fiyatların da tesiriyle kış öncesi dolduramaması kararı kömürün fiyatı 3’e katlanırken doğalgaz da rekor meblağları gördü.
Ayrıyeten ABD’de petrol şirketleri yeni kuyu yatırımı yapmaktan kaçınıyor. Rusya’nın gaz satarken dünyanın bu durumu karşısında naz yapması ve LNG gazlaştırma terminallerinin üretimlerine orta vermesi de fiyatlarda tesirli oluyor. Uzun vadeli kontratlarda şimdilik bir düşünce olmasa da şayet bir ülke spot piyasadan güç temin etmek zorunda kalıyorsa en kıymetli düzeyden almaya mahkum. Türkiye’de de son devirde doğalgaz, elektrik ve akaryakıta peş peşe artırımlar gelmişti. Hükümetin beklenen yeni artırımlar konusunda atacağı adımlar ise çabucak hemen net değil.
SON TÜKETİCİ İÇİN DE MAKUS
Durum Avrupa’da kritik. Son tüketicinin faturalarında önemli artışlar bekleniyor. Gaz fiyatları 2021’de 2020^ye bakılırsa yüzde 500 artış gösterirken kömür fiyatı ise 2011’den beri en yüksek düzeyde.
KESİNTİLER BAŞLADI
Çin PMI endeksi eylül ayında beklenmedik biçimde 49.6’ya düştü. Evvelki ay PMI 50.1 olmuştu. PMI da 50 kritik eşik kabul ediliyor. Uzmanlar düşüşte elektrik kullanmasındaki kısıtlamalar ve artan girdi maliyetlerinin tesirli olduğunu söylüyor. Çin iktisadında ivme, artan maliyetler ve güç krizi niçiniyle zayıfladı. Çin, elektrik üretiminde ana kaynak olarak kömürü kullanıyor. Geçen ay kömür tedarikinde yaşanan zahmet niçiniyle ülkenin doğu bölgelerinde vakit zaman elektrik kesintileri yaşanmış, hatta Trafik ışıkları ile internet sınırının bile çalışmadığı olmuştu.
‘RUSYA STRATEJİK DAVRANIYOR’
Avrupa’da yaşanan gaz krizinde Rusya’nın spekülatif ataklarının de tesiri olduğu söyleniyor. Rakip Ukrayna’yı cezalandırmak isteyen Moskova, geçen hafta bu ülke üzerinden Avrupa’ya ulaşan gazın ölçüsünü üçte bir oranında azaltmıştı. Almanya’ya Rus gazını taşıyacak ve Gazprom tarafınca bitirilen boru çizgisinin hizmete alınması emeliyle baskı yapmak için Rusya’nın Avrupa’yı güç darboğazına itmek istediği de belirtiliyor. Gazı “silah” olarak kullanmakla suçlanan Rusya ise bu krizden tek avantajlı çıkacak ülke olarak gösteriliyor.
TÜRKİYE’NİN ELİ GÜÇLÜ
HER ne kadar dünyada doğalgaz tedariğinde badire yaşansa da, Türkiye’nin 2026 yılına kadar devam eden uzun devirli doğalgaz alım muahedeleri mevcut. Bu muahedeler yardımıyla Türkiye’nin güç konusunda kısmen eli kuvvetli pozisyonda. Bu sayede Türkiye’nin doğalgaz fiyatlarında yaşanacak artışlardan fazlaca fazla etkilenmemesi bekleniyor.
‘PAHALILIK SÜRECEK’
Uzmanlara göre bu sorun hayli sayıda farklı süreçten oluşan ve çözülmesi için farklı formüllerin bir ortaya gelmesi gereken karmaşık bir matematik sorunundan farksız. Sorun çözülene kadar da dünya güç fiyatlarındaki pahalılık devam edecek. Hatta şu anki düzeyler ocak ve şubat ayına nazaran epey daha ucuz kalabilir. Arzda yaşanan sorunların biroldukca ülkede elektrik kesintilerine yol açmasından telaş ediliyor.
4 UNSURDA GÜÇ KRİZİNİN niçinLERİ?
1- Dünyada tesirli olan kuraklık hidroelektrik ve rüzgar santrallarındaki üretimi vurdu. Başta Avrupa olmak üzere herkes bu açığı doğalgaz, kömür üzere bas yük santralleriyle kapatmaya çalışıyor. Bu ise doğalgaz ve kömür talebini artırıyor. Ani gelişen bu talep piyasada kömür arzında badireye niye oldu. Fiyatlar 3’e katlandı.
2- Kömür meblağları ile karbon vergisi fiyatlarındaki artış ise Avrupa’yı bir diğer açmazla karşı karşıya bırakıyor.
Bu kere da kömüre ek olarak yaklaşan kış mevsimi ve Avrupa’da yer altı doğalgaz depolarının son 5 yılın en düşük düzeyine inmesinin tesiriyle doğal gaz fiyatları tarihi rekor düzeylere yükseldi. Artışın önümüzdeki aylarda elektrik üretimi ve ısınma hedefli doğalgaz tüketimindeki artışın tesiriyle yükselmeye devam etmesi bekleniyor.
3- ABD’de petrol şirketlerinin yatırımcılarına temettü dağıtmak için yeni yatırım yapmaktan kaçınması. Şirketler ellerindeki karlarını hissedarlarına yemin ettikleri üzere dağıtmak istiyor. Şayet temettü vermeyip karı yeni kuyu yatırımına ayırırlarsa hissedarların kaçacağından korkuyorlar.
4- Çin başta olmak üzere büyük üretici ülkelerin güç temininde sorunlar yaşaması meblağların önemli derecede artmasına yol açtı.
YAŞANAN GELİŞMELER TÜRKİYE’Yİ NASIL TESİRLER?
Güç krizinin birfazlaca etkenin bir ortaya gelmesi ile oluştuğunu söyleyen Gas&Power Güç Uzmanı Emin Emrah Danış, bu bahiste Avrupa ve Türkiye’yi bekleyenleri şöyleki sıraladı:
”Pandemi periyodunda yaşanan tedarik kasveti kararı Avrupalı şirketler yeni yatırımlarla bu sorunu çözmeye çalışmıştı. Bu da kıtada güç talebini arttırdı. Doğalgaz stokları süratle eridi ve son 10 yılın en düşüne geriledi. Depoların doluluk oranı yüzde 70’lerde. Avrupa ülkeleri yüksek gaz meblağları ve gaz tedarikinde yaşadıkları sorunlar niçiniyle yaz aylarında doldurulması gereken bu depoları dolduramadı.
REKOR DÜZEYDE
Avrupa’dan Asya’ya Latin Amerika’dan Orta Doğu’ya kadar pek fazlaca ülke gaz arayışını girince arzdaki düşüşün ve piyasalardaki spekülatif süreçlerin de tesiriyle memleketler arası piyasalarda LNG fiyatları ve TTF’de süreç goren vadeli doğal gaz kontratları tarihi rekor düzeylere çıktı. Bin metreküp başına 1.800 doların üzerine çıktıktan daha sonra yine geri çekildi. İthal kömürün fiyatı 270 doların üstüne çıktı. Biroldukca ülke Rusya ve öteki üretici ülkelerden ek kömür tedarik etme çabasında” diye konuştu.
TARIMI DA VURACAK
Milletlerarası piyasalara baktığımızda bu artışların yalnızca güçte değil pamuktan, kahveye alüminyumdan şekere, bakırdan buğdaya, soya fasulyesine kadar birfazlaca emtia mamüllerinde de yaşandığını görüyoruz. Önümüzdeki aylarda memleketler arası piyasalarda güç ve öbür emtia mamüllerindeki artışların devam etmesi bekleniyor.
Türkiye’de hidroelektrik üretimindeki düşüşe bağlı olarak HES’lerden elektrik üretiminin düşmesi, elektrik talebindeki süratli artış ve kış aylarında konutlardan gelecek talebin de tesiriyle doğalgaz tüketimimizin bu yıl 58 milyar metreküpe gelecek sene ise 60 milyar metreküpe ulaşmasını bekliyoruz bu artış ne yazık ki doğalgaz ithalatımız da arttıracak.
Ülkemizde elektrik ve doğalgazda devletin uyguladığı sübvansiyonlar artan meblağların tesiriyle daha da artacak. Buna ek olarak artan güç fiyatların tesiriyle ülkemizin güç ithalat faturasının artıracağını da göz önüne aldığımızda halkımızın bu sene enerjiyi verimli kullanımı çok büyük değer arz ediyor.”
‘FEDAKARLIK YAPIYORUZ’
Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, NTV’ye verdiği röportajda, doğalgaz fiyatlarıyla ilgili olarak “Fedakarlık yaparak vatandaşa en az biçimde yansıtıyoruz. Hane halkına ve küçük tüketiciye artan maliyeti tam yansıtmıyoruz. Gerekirse Rusya’dan ek gaz alınır, yetkililer bu mevzuda bir dert olmayacağını belirtti” tabirlerini kullandı.
Bu kış dünya Enerji piyasaları için her zamankinden sorunlu geçebilir. Geçtiğimiz hafta güç meblağlarında yaşanan rekor düzeydeki dalgalanmalar, elektrik kesintileri ve ülkelerin güç tedarikindeki sorunlara dair tüm dünyadan gelen Haberler bunun en değerli işaretleri üzere. Dünya güç piyasasına hakim uzmanların bu mevzudaki ortak görüşleri ise asıl tehlikenin havaların soğuması ve güce olan talebin daha da artmaya başlaması ile kendini göstereceği istikametinde. Hele bir de kuraklık devam ederse hakikaten alarm zilleri çalabilir.
PİYASA KÜÇÜLMÜŞTÜ
Pekala bu kriz nasıl başladı? Çok kısa mühlet evvel pandeminin tesiri doruktayken güç ‘sudan ucuz’ olmamış mıydı? İşte temel etken de bir daha birebir noktada. O periyot dünya iktisadı çok yavaşlamış hatta durmuştu. Üreticiler ve tedarikçiler ellerindeki petrolü tutmanın bile maliyetini ödemek istemiyor, neredeyse parasız vermeyi kabul ediyordu. Artık ise dünya iktisadı kısa müddette hareketlenmeye başladı. Fakat yüksek evreyle dönmek isteyen dünyanın dinamikleri buna ayak uyduramıyor. Çünkü pandemide dev limanlar çalışmamış çalışanları dağılmıştı. Çok sayıda yeni güç tesisi üretimine orta vermiş ve talepte önemli düşüşler yaşanmıştı.
ARZ YETERSİZ KALIYOR
Çin üzere dünya devi bir ülke bile üretimde ezalar yaşamaya başladı. Temel niye güç talebine rağmen arzın yetersiz kalması. Çin’in Avustralya’dan yeterince Kömür alamayıp ABD ve Rusya’ya yönelmesi, Avrupa’nın rüzgar üretimindeki düşüşün tesiriyle yenilenebilir güçten istediği randımanı alamamaması, kendi Doğalgaz stoklarını yükselen fiyatların da tesiriyle kış öncesi dolduramaması kararı kömürün fiyatı 3’e katlanırken doğalgaz da rekor meblağları gördü.
Ayrıyeten ABD’de petrol şirketleri yeni kuyu yatırımı yapmaktan kaçınıyor. Rusya’nın gaz satarken dünyanın bu durumu karşısında naz yapması ve LNG gazlaştırma terminallerinin üretimlerine orta vermesi de fiyatlarda tesirli oluyor. Uzun vadeli kontratlarda şimdilik bir düşünce olmasa da şayet bir ülke spot piyasadan güç temin etmek zorunda kalıyorsa en kıymetli düzeyden almaya mahkum. Türkiye’de de son devirde doğalgaz, elektrik ve akaryakıta peş peşe artırımlar gelmişti. Hükümetin beklenen yeni artırımlar konusunda atacağı adımlar ise çabucak hemen net değil.
SON TÜKETİCİ İÇİN DE MAKUS
Durum Avrupa’da kritik. Son tüketicinin faturalarında önemli artışlar bekleniyor. Gaz fiyatları 2021’de 2020^ye bakılırsa yüzde 500 artış gösterirken kömür fiyatı ise 2011’den beri en yüksek düzeyde.
KESİNTİLER BAŞLADI
Çin PMI endeksi eylül ayında beklenmedik biçimde 49.6’ya düştü. Evvelki ay PMI 50.1 olmuştu. PMI da 50 kritik eşik kabul ediliyor. Uzmanlar düşüşte elektrik kullanmasındaki kısıtlamalar ve artan girdi maliyetlerinin tesirli olduğunu söylüyor. Çin iktisadında ivme, artan maliyetler ve güç krizi niçiniyle zayıfladı. Çin, elektrik üretiminde ana kaynak olarak kömürü kullanıyor. Geçen ay kömür tedarikinde yaşanan zahmet niçiniyle ülkenin doğu bölgelerinde vakit zaman elektrik kesintileri yaşanmış, hatta Trafik ışıkları ile internet sınırının bile çalışmadığı olmuştu.
‘RUSYA STRATEJİK DAVRANIYOR’
Avrupa’da yaşanan gaz krizinde Rusya’nın spekülatif ataklarının de tesiri olduğu söyleniyor. Rakip Ukrayna’yı cezalandırmak isteyen Moskova, geçen hafta bu ülke üzerinden Avrupa’ya ulaşan gazın ölçüsünü üçte bir oranında azaltmıştı. Almanya’ya Rus gazını taşıyacak ve Gazprom tarafınca bitirilen boru çizgisinin hizmete alınması emeliyle baskı yapmak için Rusya’nın Avrupa’yı güç darboğazına itmek istediği de belirtiliyor. Gazı “silah” olarak kullanmakla suçlanan Rusya ise bu krizden tek avantajlı çıkacak ülke olarak gösteriliyor.
TÜRKİYE’NİN ELİ GÜÇLÜ
HER ne kadar dünyada doğalgaz tedariğinde badire yaşansa da, Türkiye’nin 2026 yılına kadar devam eden uzun devirli doğalgaz alım muahedeleri mevcut. Bu muahedeler yardımıyla Türkiye’nin güç konusunda kısmen eli kuvvetli pozisyonda. Bu sayede Türkiye’nin doğalgaz fiyatlarında yaşanacak artışlardan fazlaca fazla etkilenmemesi bekleniyor.
‘PAHALILIK SÜRECEK’
Uzmanlara göre bu sorun hayli sayıda farklı süreçten oluşan ve çözülmesi için farklı formüllerin bir ortaya gelmesi gereken karmaşık bir matematik sorunundan farksız. Sorun çözülene kadar da dünya güç fiyatlarındaki pahalılık devam edecek. Hatta şu anki düzeyler ocak ve şubat ayına nazaran epey daha ucuz kalabilir. Arzda yaşanan sorunların biroldukca ülkede elektrik kesintilerine yol açmasından telaş ediliyor.
4 UNSURDA GÜÇ KRİZİNİN niçinLERİ?
1- Dünyada tesirli olan kuraklık hidroelektrik ve rüzgar santrallarındaki üretimi vurdu. Başta Avrupa olmak üzere herkes bu açığı doğalgaz, kömür üzere bas yük santralleriyle kapatmaya çalışıyor. Bu ise doğalgaz ve kömür talebini artırıyor. Ani gelişen bu talep piyasada kömür arzında badireye niye oldu. Fiyatlar 3’e katlandı.
2- Kömür meblağları ile karbon vergisi fiyatlarındaki artış ise Avrupa’yı bir diğer açmazla karşı karşıya bırakıyor.
Bu kere da kömüre ek olarak yaklaşan kış mevsimi ve Avrupa’da yer altı doğalgaz depolarının son 5 yılın en düşük düzeyine inmesinin tesiriyle doğal gaz fiyatları tarihi rekor düzeylere yükseldi. Artışın önümüzdeki aylarda elektrik üretimi ve ısınma hedefli doğalgaz tüketimindeki artışın tesiriyle yükselmeye devam etmesi bekleniyor.
3- ABD’de petrol şirketlerinin yatırımcılarına temettü dağıtmak için yeni yatırım yapmaktan kaçınması. Şirketler ellerindeki karlarını hissedarlarına yemin ettikleri üzere dağıtmak istiyor. Şayet temettü vermeyip karı yeni kuyu yatırımına ayırırlarsa hissedarların kaçacağından korkuyorlar.
4- Çin başta olmak üzere büyük üretici ülkelerin güç temininde sorunlar yaşaması meblağların önemli derecede artmasına yol açtı.
YAŞANAN GELİŞMELER TÜRKİYE’Yİ NASIL TESİRLER?
Güç krizinin birfazlaca etkenin bir ortaya gelmesi ile oluştuğunu söyleyen Gas&Power Güç Uzmanı Emin Emrah Danış, bu bahiste Avrupa ve Türkiye’yi bekleyenleri şöyleki sıraladı:
”Pandemi periyodunda yaşanan tedarik kasveti kararı Avrupalı şirketler yeni yatırımlarla bu sorunu çözmeye çalışmıştı. Bu da kıtada güç talebini arttırdı. Doğalgaz stokları süratle eridi ve son 10 yılın en düşüne geriledi. Depoların doluluk oranı yüzde 70’lerde. Avrupa ülkeleri yüksek gaz meblağları ve gaz tedarikinde yaşadıkları sorunlar niçiniyle yaz aylarında doldurulması gereken bu depoları dolduramadı.
REKOR DÜZEYDE
Avrupa’dan Asya’ya Latin Amerika’dan Orta Doğu’ya kadar pek fazlaca ülke gaz arayışını girince arzdaki düşüşün ve piyasalardaki spekülatif süreçlerin de tesiriyle memleketler arası piyasalarda LNG fiyatları ve TTF’de süreç goren vadeli doğal gaz kontratları tarihi rekor düzeylere çıktı. Bin metreküp başına 1.800 doların üzerine çıktıktan daha sonra yine geri çekildi. İthal kömürün fiyatı 270 doların üstüne çıktı. Biroldukca ülke Rusya ve öteki üretici ülkelerden ek kömür tedarik etme çabasında” diye konuştu.
TARIMI DA VURACAK
Milletlerarası piyasalara baktığımızda bu artışların yalnızca güçte değil pamuktan, kahveye alüminyumdan şekere, bakırdan buğdaya, soya fasulyesine kadar birfazlaca emtia mamüllerinde de yaşandığını görüyoruz. Önümüzdeki aylarda memleketler arası piyasalarda güç ve öbür emtia mamüllerindeki artışların devam etmesi bekleniyor.
Türkiye’de hidroelektrik üretimindeki düşüşe bağlı olarak HES’lerden elektrik üretiminin düşmesi, elektrik talebindeki süratli artış ve kış aylarında konutlardan gelecek talebin de tesiriyle doğalgaz tüketimimizin bu yıl 58 milyar metreküpe gelecek sene ise 60 milyar metreküpe ulaşmasını bekliyoruz bu artış ne yazık ki doğalgaz ithalatımız da arttıracak.
Ülkemizde elektrik ve doğalgazda devletin uyguladığı sübvansiyonlar artan meblağların tesiriyle daha da artacak. Buna ek olarak artan güç fiyatların tesiriyle ülkemizin güç ithalat faturasının artıracağını da göz önüne aldığımızda halkımızın bu sene enerjiyi verimli kullanımı çok büyük değer arz ediyor.”
‘FEDAKARLIK YAPIYORUZ’
Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, NTV’ye verdiği röportajda, doğalgaz fiyatlarıyla ilgili olarak “Fedakarlık yaparak vatandaşa en az biçimde yansıtıyoruz. Hane halkına ve küçük tüketiciye artan maliyeti tam yansıtmıyoruz. Gerekirse Rusya’dan ek gaz alınır, yetkililer bu mevzuda bir dert olmayacağını belirtti” tabirlerini kullandı.