Fiyat farkı 4.5 kata yaklaştı Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Lideri Şemsi Bayraktar, ekim ayında üretici ve market içindeki fiyat değişimlerini kıymetlendirdi. Bayraktar, ekim ayında üretici ile market içindeki farkın 4 buçuk kata yaklaştığını vurguladı.
“EKİM AYINDA ÜRETİCİ İLE MARKET ORTASINDAKİ FİYAT FARKI 4 BUÇUK KATA YAKLAŞTI”
Ekim ayında üretici ve market içindeki fiyat farkının en çok yüzde 342,11 ile kuru soğanda yaşandığına dikkati çeken Bayraktar, fiyat farkının limonda yüzde 334,40, elmada yüzde 272,57, yeşil fasulyede yüzde 267,71, marulda 237,77 olduğunu bildirdi.
Kuru soğanda 4,4 kat, limonda 4,3, elmada ve yeşil fasulyede 3,7, marulda 3,4 kat fazlaya tüketiciye satıldığını vurgulayan Bayraktar, açıklamasını şu biçimde sürdürdü:
“Üreticide 57 kuruş olan kuru soğan 2 lira 52 kuruşa, 1 lira 25 kuruş olan limon 5 lira 43 kuruşa, 1 lira 75 kuruş olan elma 6 lira 52 kuruşa, 3 lira 50 kuruş olan yeşil fasulye 12 lira 87 kuruşa, 1 lira 88 kuruş olan marul 6 lira 35 kuruşa markette satılmaktadır.
Ekim ayında markette 30, üreticide 15 eserde fiyat artışı, markette 8, üreticide 13 eserde fiyat düşüşü oldu. Üreticide 2 eserde fiyat değişmedi.
Ekim ayında fiyatı en çok artan eser markette patates, üreticide kuru kayısı, fiyatı en çok düşen eser ise markette ve üreticide limon oldu.”
“MARKETTE en çok FİYAT ARTIŞI PATATESTE, en çok FİYAT DÜŞÜŞÜ İSE LİMONDA GÖRÜLDÜ”
Ekim ayında markette fiyatı değişmeyen eser olmamakla birlikte, market fiyatında en çok artışın yüzde 34,71 ile patateste görüldüğünü bildiren Bayraktar, şunları kaydetti:
“Patatesteki fiyat artışını yüzde 27,23 ile havuç, 27,00 ile marul (adet), yüzde 26,97 ile ıspanak, yüzde 21,09 ile sivri biber, yüzde 19,64 ile yeşil mercimek, yüzde 19,57 ile kırmızı mercimek, yüzde 19,51 ile domates, yüzde 16,95 ile zeytinyağı, yüzde16,14 ile kuru incir, yüzde 15,69 ile kabak, yüzde15,07 ile kuru soğan, yüzde 13,60 ile toz şeker, yüzde 12,13 ile pirinç, yüzde 10,24 ile nohut takip etti.
Markette en çok fiyat düşüşü ise yüzde 26,82 ile limonda görüldü. Limondaki fiyat düşüşünü yüzde 8,95 ile antepfıstığı, yüzde 7,21 ile yeşil soğan, yüzde 6,46 ile elma, yüzde 5,52 ile fındık (iç), yüzde 1,46 ile kuru üzüm, yüzde 1,45 ile mısırözü yağı ve yüzde 0,70 ile kuru kayısı izledi.”
“ÜRETİCİDE en çok FİYAT DÜŞÜŞÜ LİMONDA, en çok FİYAT ARTIŞI İSE KURU KAYISI OLDU”
Ekim ayında üreticide kuru incir ve fındık içi fiyatında bir değişim meydana gelmezken, yüzde 44,44 azalmayla fiyatı en çok düşen eserin limon olduğunu belirten Bayraktar, şu ayrıntıları paylaştı:
“Limondaki fiyat düşüşünü yüzde 17,96 ile patates, yüzde 16,81 ile salatalık, yüzde 15,87 ile elma, yüzde 15,25 ile yeşil fasulye, yüzde 12,00 ile havuç, yüzde 9,92 ile kırmızı mercimek, yüzde 8,70 ile patlıcan, yüzde 8,06 ile kuru soğan, yüzde 4,26 ile pirinç, yüzde 3,92 ile kuru fasulye, yüzde 2,04 ile kuru üzüm, yüzde 0,21 ile marul izledi.
Üreticide en çok fiyat artışı yüzde 31,58 ile kuru kayısıda görüldü. Kuru kayısıdaki fiyat artışını, yüzde 13,64 ile maydanoz, yüzde 10,83 ile kabak, yüzde 9,30 ile yeşil soğan, yüzde 8,28 ile zeytinyağı, yüzde 8,06 ile sivri biber, yüzde 7,26 ile domates, yüzde 6,24 ile antepfıstığı, yüzde 6,23 ile dana eti, yüzde 5,72 ile yeşil mercimek, yüzde 5,53 ile yumurta, yüzde 2,78 ile ıspanak, yüzde 1,69 ile kuzu eti, yüzde 0,67 ile süt, yüzde 0,48 ile nohut takip etti”
“KURU SOĞANDA REKOLTENİN ARTMASI VE TALEBİN DÜŞMESİ FİYAT DÜŞÜŞÜNE YOL AÇTI”
TZOB Genel Lideri Bayraktar, fiyat değişimlerinin niçinlerine ait şu ayrıntıları paylaştı:
“Ekim ayında fiyatı en çok düşen eser limon oldu. Bu düşüşün niçini limon randımanında geçen yıla nazaran yüzde 100’lere varan artışın olması, alıcının olmaması ve ihracatın kâfi düzeyde olmamasıdır. Ülkemizde başta Rusya olmak üzere Irak, Ukrayna, Romanya, Bulgaristan ve Suudi Arabistan üzere ülkelere limon ihracatı yapılıyor. Lakin 2020 yılında alınan kararla limonun ihracatına kısıtlama getirilmişti. Her ne kadar bu kısıtlama kaldırılsa da bu durum dış pazarda kıymetli kayıplara niye oldu.
Kuru soğanda ise kışlık mamüllerin hasadı başladı. Rekoltenin artması ve talebin de yavaş bulunmasına bağlı olarak pazarlama sıkıntıları fiyatlarda düşüşe yol açmıştır. bundan evvelki yıl ihracatın kapatılmasıyla yaşanan pazar kaybı tüccar alımlarını etkilemiştir. Üreticide soğan fiyatları düşük seyretmektedir. Yaklaşık kilogram maliyeti 1 lira olan soğanda, hasadın ağırlaşmasıyla birlikte fiyatlar 57 kuruş düzeyine kadar inmiştir. Üreticilerimiz tarlada bekleyen kuru soğanı toplatacak personellik maliyetini bile karşılayacak durumda değildir. Tarım ve Orman Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığı bir an evvel gerekli önlemleri almalıdır. Fiyat istikrarı için kuru soğanda tez olarak geçen yıl olduğu üzere TMO alımı ile müdahale edilmelidir. Belediyeler ile kamu kurumları alım konusunda harekete geçmelidir.
Patateste ise Nevşehir bölgesinde hasadın çoğalması, Niğde bölgesinde ise personel probleminin olması niçiniyle çiftçi tüccara düşük fiyat vermek zorunda kaldı. Salatalık ve patlıcanda ise arzın artması niçiniyle üreticide fiyat düşük oldu. Kuru üzümdeki fiyat düşüşünde tüccar alımlarındaki düşük fiyat tesirli olmuştur.
Elmada fiyat düşüklüğünün niçini talebin azalması, yeşil fasulyede ise eserin hasat döneminin sona ermesidir. Havuçta yeni başlayan hasatla birlikte piyasada kısa müddette oluşan arz fazlası eser meblağlarında kısa vadeli gerilemeye niye olmuştur.
Pirinçte 2021 yılı üretim artışı ve 2021 yılında Çin’den ucuz fiyatla yapılan ithalat piyasada eser fazlalığına niye olmuştur. Ayrıyeten, Marmara Bölgesinde çok sıcaklıklar niçiniyle yaşanan hastalık çeltikte randıman geçen yıla bakılırsa düşük gerçekleşmiştir. Bu niçinlerle bu yıl üreticide çeltik meblağları geçen yılın da gerisine düşmüştür.
Kırmızı mercimekte fiyat düşüşü dönem ortalamasının alınmaya başlanmasından kaynaklanıyor. Kuru fasulye de ise TMO ve TKK’nın alımının azalmasından kaynaklı fiyat düşüşleri yaşanıyor. Piyasadaki spekülasyonlar niçiniyle de fındık fiyatında da düşüş yaşanmıştır.
Fiyatı artan eserlere baktığımızda domates, sivri biber ve kabakta tarla mamüllerinin sona ermesi ile arzın örtü altından sağlanması tesirli olmuştur. Yeşil mercimek ve nohutta ise tohumluk satışları başladığı için fiyat yükselmiştir.
Artışın en çok olduğu kuru kayısıda rekoltenin düşük olmasının yanı sıra ihracatta yaşanan artış fiyatın yükselmesine niye olmuştur. Antep fıstığında ise periyodisiteye bağlı olarak rekolte düşüklüğü fiyatın yükselmesine niye olmuştur. Zeytinyağında yeni eserin piyasaya girmeye başlaması ve yaşanan kuraklık fiyatları etkilemiştir.
Dana eti ve kuzu etinde arz talep istikrarındaki değişim ve yem maliyetlerindeki artış tesirli olmuştur. Yumurtada ise yem maliyetlerindeki artış üretimdeki azalış tesirli olmuştur.”
“GÜBRE FİYATLARI ZİRAÎ ÜRETİMİ MEVTLE TEHDİT EDİYOR”
Üreticinin 2021-2022 üretim dönemine gübre kullanmadan başlamak zorunda kaldığını belirten Bayraktar, açıklamasını şöyleki sürdürdü:
“Üreticilerimizin dönem boyunca kullanacağı gübrelere ulaşması mümkün değildir. Bilhassa üretim dönemi yeni başlayan temel eserlerimiz olan hububat ve baklagil üretimi kâfi şayet olmazsa dünyada değerli bir hale gelen bu mamüllerin ithalatı da güçleşecektir. Fiyatlar daha da yükselerek tüketiciye kıymetli bir yük getirecek, iktisatta enflasyon baskısı da artacaktır.
Öteki girdiler de değerli ölçülerde zamlandı. Üretici üretmekle üreticiliği bırakmak içinde karar verme kademesine geldi. Ürettiği eser de maliyetini kurtarmayınca girdiye ulaşamama üzere bir kısır döngüye girilecek üretimin sürdürülebilirliği ziyan bakılırsacektir.
Üreticimizin mevcut dayanaklarla bu fiyat-girdi-üretim sarmalıyla başa çıkması mümkün görünmemektedir. Son bir yılda amonyum sülfat gübresi yüzde 200 artarken, birebir devirde amonyum nitrat gübresi yüzde 195, üre gübresi yüzde 239, DAP gübresi yüzde 159 ve 20.20.0 kompoze gübresi yüzde 130 artmıştır.
Ayrıyeten son bir yılda ziraî sulamada kullanılan elektrik meblağları yüzde 57, mazot meblağları yüzde 33, TİGEM hububat tohumluk fiyatları yüzde 40-63 içinde, süt yemi fiyatları yüzde 52 ve besi yemi meblağları yüzde 48 arttı.”
Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Lideri Şemsi Bayraktar, yaptığı açıklamada besin enflasyonuyla uğraşta perakende meblağların düşürülmesine yönelik tekliflerini de deklare etti.
Bayraktar, “Tüketicinin tükettiği her eserin üretiminde olduğu üzere fiyatlamasının da izlediği bir seyir vardır. Bu niçinle zincirdeki her bir halkayı ayrıntılı tahlil etmek zorundayız. bu biçimdece eser meblağlarında yaşanan ve bir türlü önlenemeyen pahalılığın gerçek faillerini kolaylıkla tespit edebiliriz. Lakin, meselelerin o denli sanıldığı üzere kısa vakitte çözülmesi mümkün değildir. İstikrarlı siyaset ve uygulamalarla, sabırla çözmek için uğraş göstermeliyiz” dedi.
“ZAMAN TARIMA DÖNME, TARIMA TUTUNMA ZAMANIDIR”
2021 yılında dünyada ve ülkemizde besin meblağlarının son senelerda görülmeyen bir biçimde daima arttığına dikkat çeken Bayraktar, açıklamasına şöyleki devam etti:
“Ekim döneminde bulunduğumuz bu günlerde ziraî üretim seferberliğine girmemiz gerekiyor. Ekilmemiş bir karış toprak bırakmamalıyız. Bütün imkânları üretim için seferber etmeliyiz. Üretimden vazgeçme noktasına gelmiş çiftçilerimiz cesaretlendirilmeli, tarlasına dönmesi sağlanmalıdır. Bunu başaramazsak krizlerin tesirini azaltan bir bölüm olarak bilinen besin kesimi, ülkemizde krizlerin daha da büyümesine niye olacaktır.
Önümüzdeki devir için alınacak önlemler ivedilikle açıklanmalıdır. Çiftçimizin artan maliyetlerini hasatta yüksek fiyat vererek karşılama kanısı yetersiz kalacaktır. Zira geçen yıl yaşanan kuraklık, gelirlerinde azalma, girdi maliyetlerindeki olağandışı artışlar niçiniyle üreticilerimiz girdi temini ve finansmanında zorlanacaktır.
Üreticilerimiz ya gübreyi ve öbür girdileri daha az kullanacak, ya maliyet hesabı yaparak üretimden uzaklaşacak, ya da daha az maliyetli gördüğü eserleri ekecektir. Randıman ve kalitede önemli problemler yaşayabiliriz. Ekimden hasada kadar olan süreci hakikat yönetirsek hem üretici tıpkı vakitte tüketicilerin en az ziyanla bu olumsuz süreçten kurtulduklarını görmüş oluruz.
Bir öbür kıymetli bir konuya da değinmeliyiz. Türkiye’de aile işletmeleri, ülkenin besin garantisinin ve güvenliğinin sağlanmasında epey kıymetli bir bakılırsavi yerine getirmektedirler. Maliyet artışları, büyük işletmelerin bile üretimde zorlandığı mevcut konjonktürde, küçük aile işletmelerini büsbütün üretim dışı bırakacak bir duruma gelmiştir. Bu da hem büyükşehirlere göçe niye olacak birebir vakitte üretimin düşmesi kararında daha büyük besin krizi ve enflasyonu ile ülkemizi karşı karşıya bırakacaktır.
Ziraî üretimin gerçekleştirilmesi sürecinde değerli bir yere sahip olan aile işletmelerini ayakta tutacak önlemleri hiç vakit kaybetmeden hayata geçirmeliyiz. Şayet bunu başaramazsak yarın hayli geç kalmış olacağız, lakin son pişmanlık yarar etmeyecektir.
Biroldukca ülke bu süreçte gerekli tedbirleri alıyor ve ek takviye paketleri açıklıyor. Kimi ülkeler ise gübre meblağlarını sabitledi. Ek girdi dayanakları açıklayıp üreticimize fazlaca geç kalmadan ulaştırılmalıdır. 4-5 ay daha sonra verilecek dayanakların bir manası olmaz.
Bakanlık, hububat ve soya üzere eserleri ithal edip sanayiciye veriyor, gübreyi de ithal ederek üreticiye uygun şartlarda ödeme kolaylığı sağlayarak vermelidir. Üretimin sürdürülebilirliği açısından üreticimize gelir garantisi verilmelidir.
2022 yılı tarım bölümü ve besin meblağları açısından kıymetli bir yıl olacak. Milletlerarası piyasalarda ham unsur ve tarım eserleri meblağları artmaya devam ediyor. Kur artıyor, birtakım eserlerde üretim açığımız var. Yeni ekimlerde de girdi maliyetleri niçiniyle meşakkat yaşıyoruz. Gerekli önlemleri acil olarak alarak, bu riskleri ülke olarak yönetmek zorundayız. Bunları başaramazsak, üreticimiz de tüketicilerimiz de daha güç günlere hazır olmalıdır. Bu niçinle vakit tarıma tutunma devridir.”
“TÜKETİCİ ESER FİYATLARINA İSTİKAMET VERME VE MÜDAHALE ETME GÜCÜNÜ KULLANMALI”
Ülkemizdeki fiyat artışlarının maliyete bağlı artışlar olduğuna dikkat çeken Bayraktar, şu ayrıntıları paylaştı:
“Gıda kesiminde ise bilhassa meyve ve zerzevat dalında maliyet artışının yanında talebe bağlı artışlarda görülmektedir. Tüketicilerimiz her türlü gereksinimlerini ertelerken karnını doyurmak için besine olan talebini erteleyemiyor. Yani özgür piyasa şartları çalışmıyor. Bu manada besin bölümü meyve zerzevat başta olmak üzere spekülasyonlara açık bir daldır. Bu kesimde tüketicilerimize de düşen bakılırsavler vardır.
Girdiği marketten fiyatlarını sorgulamayarak meyve sebzesini günlük hayatta kullandıkları başka eser çeşitlerini de satın almaktadır. Hâlbuki semt pazarlarından meyve sebzesini daha uygun fiyattan temin edebilir. Kaldı ki pazarlarda daha fazla eser görme ve seçme imkânı vardır.
Günlük hayatta epey fazla kullandıkları eser çeşitlerini uygun fiyattan farklı marketlerde bulabilir. Bir markanın birebir eserleri değişik satış yerlerinde farklı fiyatlarla satılabiliyor. İnternet ortamında dahi bu bilgilere ulaşmak mümkündür. Tüketici eser fiyatlarına istikamet verme ve müdahale etme gücünü kullanmalı, alışverişini bölüp, fahiş fiyattan eser satan marketlerde alışveriş yapmayarak cezalandırmalıdır.
Tüketicilerimiz meblağlarından şikâyet ettikleri marketlerde ayak alışkanlığını mazeret ederek ısrarcı olmamalıdır. Olağan fiyatların bile tüketiciyi zorladığını düşündüğümüzde fahiş fiyatlara tüketicinin dayanma gücü yoktur.”
“İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE BESİN ENFLASYONU KLASİK TARIMI DA DEĞİŞTİRECEK”
“Küresel ısınma, kuraklık, tarım mamüllerinin biyoyakıt üretiminde kullanılması üzere biroldukca etken dünya besin meblağlarını etkiliyor” açıklaması yapan Bayraktar, kelamlarına şöyleki devam etti:
“Türkiye Akdeniz çanağında global ısınmadan en makus etkilenen ülkelerin başında gelmektedir. Tedbir alınmazsa Türkiye’nin su kaynakları süratle kuruyacak, besin güvenliği tehlikeye girecek, insanlarımızın besine ulaşması zorlaşacaktır.
Kuraklık ülkemizde su kaynaklarının daha evvel görülmediği biçimde çok kullanılmasına sebep oldu. Yalnızca son 10 yılda su kullanması üçte bir oranında arttı. Yağmur suyunun toplanması ve gri suyun stratejik olarak bir daha kullanılması su tüketimini azaltacaktır. Acil olarak açık sistemlerde kapalı sulama sistemlerine geçilmeli, daha az su isteyen kurak bölgelerin ekolojisine uygun mamüllerin yetiştirilmesi teşvik edilmelidir. Bu hususta yeni çeşit geliştiren bitki ıslahçılarına da epey kıymetli nazaranvler düşüyor. Geleceğin iklim koşullarına uygun çeşitlerin değeri daha da artacak görünüyor.
Öte yandan, dünyada güç fiyatlarının artması kararı ziraî eserler güç üretiminde daha fazla kullanılır oldu. Bu da besin enflasyonuna niye oluyor ve olmaya da devam edecek görünüyor. Bitkisel yağ fiyatlarındaki global yükseliş bunun en bariz örneğidir.”
“ÜSTÜNDE ÜRETİM YAPILAN TOPRAKLAR EN KUTSAL VATAN TOPRAĞIDIR”
“Gıda meblağlarının son periyotta çok bir süratle artmasının bir fazlaca niçini bulunmaktadır” açıklaması yapan Bayraktar, bunların değerlendirmesini yapmadan evvel tarım topraklarıyla ilgili bir mevzuya vurgu yaptı:
“Hatırlanacağı üzere, köylerimiz 2012’de çıkartılan bir kanunla mahalleye dönüştürüldü ve 16 binden çok köy ve bin kadar belde bir gecede ‘mahalle’ oldu.
Tabiatıyla bu ani ve kapsamlı dönüşümün yapısal, toplumsal, türel sonuçları de tarım dalımızı etkilemeye devam ediyor. Kimi yerde üreticilerin taşınmazları haraç mezat satıldı, kimi köylerin meraları belediyeye devredildi. Belediyeler, yerleri hiç bir öngörüde bulunma zahmetine katlanmadan süratle imara açtı.
Başka taraftan köyde yaşayan üreticiler vergi ve harca tabi tutuldu. Sonuçta ne mi oldu? aslına bakarsanız kentlere göç önlenemiyordu, bu düzenlemeyle köyler uygunca boşaldı. Bunun çiftçilikten kopuşa niye olduğu da gün üzere aşikardır. Şayet besin enflasyonunu konuşacaksak, yalnızca köylerin ismini ‘mahalle’ yapmakla ziraî üretimin gelişemeyeceğini görmek zorundayız. Kırsal nüfusa hak ettiği gereken ehemmiyet verilmezse, biz, daha senelerca besin enflasyonunun kopardığı fırtınaları, tufanları konuşur dururuz.
Şayet bu hoş vatanı atalarımızdan miras değil torunlarımızdan emanet aldığımıza inanıyorsak topraklarımızı korumalıyız, ganimet dağıtır üzere imara açmamalıyız, kullanılmayan iki milyon hektar tarım toprağımızı tarıma kazandırmalıyız.”
“FAHİŞ FİYATLAR ÜLKEMİZ İÇİN BİR SORUNDUR”
Fahiş besin meblağlarının ülkemiz için bir sorun olduğunu dikkat çeken Bayraktar, “Bu durum herkes tarafınca kabul edilmektedir” diyerek açıklamasını şu biçimde sürdürdü:
“Politika yapıcılar, ‘sorunun temeli hallerdir, burayı çözersek her şey düzelir’ ya da ‘aslında hallerle birlikte zincir marketlerde de sorun vardır, buraları yeterli denetlersek, cezaî yaptırım uygularsak bu sorunu çözeriz’ üzere yalnızca sorunun belirli bir halkasına ağırlaştığı surece, ne yazık ki sorunu çözmekten uzaklaşıyoruz.
Evvel bir gerçeği kabul etmemiz gerekiyor. Ülkemizde üretim ayağında, lojistik ayağında, hallerde, imalat sanayi ayağında ve marketlerde önemli sıkıntılar vardır. Bunların bir türlü iflah olamaması, kimi vakit gereğince önemsenmemeleri yüzünden, kimi vakit de değişik çıkar çatışmaları sebebiyledir.
Örneğin, üreticiler yüksek fiyattan gübre, tohum, mazot, elektrik, yem üzere girdilerle üretim yapmak zorunda kalmaktadır. Bu durum gerek üretimin sürdürülebilirliğini gerekse arz/talep istikrarını riske sokmaktadır. ötürüsıyla, ziraî girdilerin tedarik zincirinin her bir halkasını fazlaca kapsamlı incelemek, denetlemek ve ıslah etmek gerekir.”
“TEDBİR VE SİYASETLER HAYATA GEÇİRİLMELİ”
“Ürünler üreticiden tüketiciye ulaşıncaya kadar ki kıymet zincirinin bütün halkaları bir bütünlük içerisinde değerlendirilmeli, önlem ve siyasetler titizlikle belirlenerek hayata geçirilmelidir” vurgusu yapan Bayraktar, açıklamasına şu biçimde devam etti:
“Diğer taraftan, tarım ve besin mamüllerinde pazarlama kanalları kimi vakit kesişmelerine karşın birden çokdır. ötürüsıyla her bir kanal epey yeterli tahlil edilmeli ve fiyat artışlarının hangi noktalarda, niye ve nasıl meydana geldiği tam olarak anlaşılmalı ve kalıcı tahliller de ona bakılırsa üretilmelidir. Yalnızca kanallardan birine ağırlaşmak yetersiz olacağı için tahliller de çok hudutlu, hayli kısa vadeli ve pansuman niteliğinde olacaktır.”
“ÇİFTÇİNİN ÜRETİM MALİYETLERİ DÜŞÜRÜLMELİDİR”
Bayraktar, “Üreticilerimizin üretim maliyetleri gitgide artarken eser meblağları tıpkı oranda artmamakta hatta eser fiyatlarında gerileme görülebilmektedir. Bu durum üreticileri olumsuz etkilemektedir” diyerek üretim maliyetlerini düşürmek için yapılması gerekenleri deklare etti:
“Girdi meblağları düşürülmelidir: Piyasada sıkı girdi fiyat denetimi yapılmalı, stokçuluk ve spekülatif fiyat artışı kesinlikle önlenmeli, dayanaklar artırılmalı, girdi kalemlerinde uygulanan vergiler düşürülmelidir.
Randıman ve verimlilik artırmalıdır: Uygun girdi kullanması ile ünite alandan elde edilecek randımanı artırmalı, üretici eğitimine yük verilmeli, danışmanlık hizmetleri yaygınlaştırılmalıdır.
Döviz kurundaki dalgalanmalar en aza indirilmelidir: Döviz kurlarında sık sık yaşanan dalgalanmalar dışa bağımlı olan girdilerde sistemsiz fiyat artışına niye olmaktadır.
Dayanaklar beklentileri karşılamalıdır: Üreticilere verilen takviyeler artırılmalı, tesirleri değerlendirilmeli, ziraî üretime yaptığı tesiri ölçülebilir olan takviyeler hayata geçirilmeli, dayanakların ilanı ve ödemelerinde yaşanan gecikmeler ortadan kaldırılmalıdır.”
“PAZAR GARANTİLİ KONTRATLI ÜRETİM YAYGINLAŞTIRILMALIDIR”
Üreticinin en değerli sıkıntısının pazarlama olduğuna dikkat çeken TZOB Genel Lideri Bayraktar, “Üreticinin eserini nereye ve kime satacağı konusunda kâfi bilgisi ve bunu yapabilecek kâfi gücü bulunmamaktadır. Finansman bakımından da yetersizdir” diyerek kelamlarını şu biçimde sürdürdü:
“Ürün pazarlaması konusunda üretici örgütleri faal olmalıdır. Örgütler profesyonel takımlarla donatılmalı, liyakate uyulmalıdır. Sistemli bir fiyat ve müdahale düzeneği devreye sokulmalıdır. Eser meblağlarının düştüğü devirde piyasa regüle edilmeli, pazar odaklı planlama yapılmalı ve kontratlı üretim tarifi netleştirilmelidir.
Üretici örgütleri, endüstrici, marketler ve ihracatçılarla üyeleri ismine kontrat imzalayabilmelidir. Her ne kadar bu bahis mevzuatlarda olsa da uygulamada firmalar üretici örgütleri ile kontrat yapmaya yanaşmamaktadır. Bu mukavele her iki tarafı da koruyacak biçimde sigortalanmalıdır. Lakin ilgili mevzuattaki bir hayli karar üzere bu karar de gerektiği biçimde uygulanmamaktadır.
2008 yılında yayımlanmış ve 2014’te kısmen değiştirilmiş olan yürürlükteki ‘Sözleşmeli Üretim Yönetmeliği’ gereksinimlere karşılık verememekte, adeta suya sabuna dokunmamaktadır. Bu yönetmeliğin dayandığı Tarım Kanunu’na mukaveleye uyulmaması durumunda taraflara uygulanacak cezalar ve uyuşmazlıkların çözümlenmesi ile arabuluculukla ilgili kapsamlı unsurlar eklenmeli ve ciddiyetle uygulanması sağlanmalıdır. Lafta kalan ‘sözleşmeli üretim’ kesime ziyan vermektedir.
Ayrıyeten, üretici örgütleri mukavelede üyeleri ismine taahhütte bulunduğu ölçü, kalite ve standarttaki eseri temin edebilmek için kooperatif yahut birlik teknik işçisi üretim dönemi mühletince üretici ile irtibat halinde olmalıdır. Bu kapsamda marketler, endüstriciler, ihracatçılar istedikleri kalite ve standartta eseri alabilecekleri için uzman istihdam etmelerine gerek kalmayacaktır.”
“LOJİSTİK AYAĞI DENETİM EDİLMELİ VE ESER KAYIPLARI AZALTILMALIDIR”
Kara nakliyatının da kıymetli bir maliyet kalemini oluşturduğunu belirten Bayraktar, “Bu kapsamda deniz ve tren nakliyatı faal hale getirilmelidir” dedi. Bayraktar kelamlarına şöyleki devam etti:
“Nakliye, ambalajlama ve depolama maliyetleri desteklenmelidir. Pazarlama kanallarının sayısı azaltılmalı, yalnızca kâğıt üstündeki oluşumlar engellenmeli ve her kademe sıkı denetlenmelidir.
Kooperatifler ve üretici birlikleri mali ve idari istikametten güçlenmeli, faal hale getirilmeli, üretici örgütlerinin, pazar tahlili yapabilen, piyasaları bilhassa dünya piyasalarını takip eden profesyonel takımlarla ve yöneticilerle yönetim edilmesi sağlanmalıdır.
Tüketici örgütleri güçlendirilmeli, piyasayı denetim edebilecek duruma getirilmelidir. Yükleme ve nakliye esnasında oluşabilecek eser kayıplarını azaltacak önlemler alınmalıdır. Marketler kendilerine ulaşan mamüllerin açıkta satışı sırasında oluşabilecek kayıpları direkt fiyata yansıtmaktadır. Buna yönelik önlem alınmalıdır.”
“HALLER VE MARKETLER ÜZERE PAZARLAMAYLA TÜKETİM AYAĞI YAKINDAN İZLENMELİ”
“Hal Yasası ile zincir marketlere tanınan üreticiden direkt eser alma yetkisi daha sıkı denetlenmelidir. Zira zincir marketler uygulamada üreticiden direkt aldıkları eserleri kendi içlerinde kurulan aracı firmalar ile el değiştirme yapmakta, kendi firması içerisindeki her el değiştirmede kâr eklenmektedir.
Tüketiciye satış kârı son kademede düşük görülse de üreticiden gelene kadar eklenen fiyat artışıyla makas açılmaktadır. Zincirin bu görülmeyen halkasının kısaltılması için üretici örgütleri de faal bir biçimde devreye sokulmalıdır.
Marketlerin kâr marjına limit getirilmeli ve faal denetim sağlanmalıdır. Pakete girmiş eserlere gramaj hilesi ile yapılan zımnî artırımlar önlenmeli, bunun için eserlere gramaj standardı getirilmelidir.”
“İLGİLİ MADDELERDE HEM ÜRETİCİ HEM TÜKETİCİ LEHİNE OLACAK GEREKLİ DEĞİŞİKLİKLER YAPILMALI”
Bayraktar, kısa ismi ‘Hal Kanunu’ olan 5957 sayılı ‘Sebze ve Meyveler ile Kâfi Arz ve Talep Derinliği Bulunan Başka Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’, ‘Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’, ‘Türk Ticaret Kanunu’ ve hala çıkarılmamış olan ‘Zincir Marketler Kanunu’ üzere bahisle direkt ilgili kanunlarda gerekli değişiklikler ve eklerin şeffaf ve yansız bir biçimde vakit geçirilmeden yapılması gerektiğinin altını çizerek kelamlarına şöyleki devam etti:
“Tarım mamüllerinden bir nevi haksız yarar sağlamak manasına gelen organize işler, iflah olmaz bir duruma dönüşmeden önlenmelidir. Aksi biçimde tarım mamüllerinde ‘tekelleşmeye’ çanak tutan birtakım uygulamaların sonuçları hiç kimseyi şad etmeyecektir.
Pazarlama zincirinin hangi aktörü tarafınca yapılırsa yapılsın, fahiş ve spekülatif fiyat hareketlerine karşı kimi gelişmiş ülkelerdekilere benzeri biçimde tüketiciyi korumak üzere ilgili mevzuatta gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Bu yolla tüketici bir dizi kuruma gidip gelip süreç yapma zorunluluğunda kalmadan, kolaylıkla hakkını geri alabilmelidir.
Tüketiciyi müdafaaya odaklı bu metotlar özgür piyasanın sağlıklı işlediği ülkelerde mevcuttur. Piyasadaki fiyat başıboşluğunun giderilmesi için birkaç husus eklenerek tüketici lehine bir nevi ‘zorunlu rekabet’ ortamı tesis edilebilir. Zira tarım mamüllerindeki pahalılıkta en büyük hisse sahibi tarladaki üreticiler değil pazarlama zincirindeki son halkalardır, ticaretin etik kurallarına uymaları gerekir.”
“TARIMA niye MÜSPET AYRIMCILIK GEREKİYOR?”
Bayraktar açıklamasına şu sözlerle son verdi:
“Özetle değindiğimiz tüm bu gerçekler besin ve tarım kesiminin insanlık için ne kadar hayatî bir kıymete ve kıymete sahip olduğunun yalnızca fazlaca küçük bir fotoğrafıdır.
halbuki ziraî üretimden sorumlu olan biz, Türkiye Ziraat Odaları Birliği olarak büyük resme baktığımızda bir fazlaca gerçeği daha ayrıntılı görüyoruz ve ziraî üretimin kesintiye uğramaması, yeterliliğini sürdürebilmesi için biran evvel bütün önlemlerin eksiksiz alınması bekliyoruz.
Daima halde ‘Tarıma olumlu ayrımcılık yapılmalı!’ söylemimizin niçini, ülkemiz için, vatandaşlarımız için kaygılandığımızdandır. Şayet, üretim sürsün, besin enflasyonu olmasın, insanımız muhtaç olmasın, aç kalmasın istiyorsak, bu sese kulak vermeye mecburuz.”
“EKİM AYINDA ÜRETİCİ İLE MARKET ORTASINDAKİ FİYAT FARKI 4 BUÇUK KATA YAKLAŞTI”
Ekim ayında üretici ve market içindeki fiyat farkının en çok yüzde 342,11 ile kuru soğanda yaşandığına dikkati çeken Bayraktar, fiyat farkının limonda yüzde 334,40, elmada yüzde 272,57, yeşil fasulyede yüzde 267,71, marulda 237,77 olduğunu bildirdi.
Kuru soğanda 4,4 kat, limonda 4,3, elmada ve yeşil fasulyede 3,7, marulda 3,4 kat fazlaya tüketiciye satıldığını vurgulayan Bayraktar, açıklamasını şu biçimde sürdürdü:
“Üreticide 57 kuruş olan kuru soğan 2 lira 52 kuruşa, 1 lira 25 kuruş olan limon 5 lira 43 kuruşa, 1 lira 75 kuruş olan elma 6 lira 52 kuruşa, 3 lira 50 kuruş olan yeşil fasulye 12 lira 87 kuruşa, 1 lira 88 kuruş olan marul 6 lira 35 kuruşa markette satılmaktadır.
Ekim ayında markette 30, üreticide 15 eserde fiyat artışı, markette 8, üreticide 13 eserde fiyat düşüşü oldu. Üreticide 2 eserde fiyat değişmedi.
Ekim ayında fiyatı en çok artan eser markette patates, üreticide kuru kayısı, fiyatı en çok düşen eser ise markette ve üreticide limon oldu.”
“MARKETTE en çok FİYAT ARTIŞI PATATESTE, en çok FİYAT DÜŞÜŞÜ İSE LİMONDA GÖRÜLDÜ”
Ekim ayında markette fiyatı değişmeyen eser olmamakla birlikte, market fiyatında en çok artışın yüzde 34,71 ile patateste görüldüğünü bildiren Bayraktar, şunları kaydetti:
“Patatesteki fiyat artışını yüzde 27,23 ile havuç, 27,00 ile marul (adet), yüzde 26,97 ile ıspanak, yüzde 21,09 ile sivri biber, yüzde 19,64 ile yeşil mercimek, yüzde 19,57 ile kırmızı mercimek, yüzde 19,51 ile domates, yüzde 16,95 ile zeytinyağı, yüzde16,14 ile kuru incir, yüzde 15,69 ile kabak, yüzde15,07 ile kuru soğan, yüzde 13,60 ile toz şeker, yüzde 12,13 ile pirinç, yüzde 10,24 ile nohut takip etti.
Markette en çok fiyat düşüşü ise yüzde 26,82 ile limonda görüldü. Limondaki fiyat düşüşünü yüzde 8,95 ile antepfıstığı, yüzde 7,21 ile yeşil soğan, yüzde 6,46 ile elma, yüzde 5,52 ile fındık (iç), yüzde 1,46 ile kuru üzüm, yüzde 1,45 ile mısırözü yağı ve yüzde 0,70 ile kuru kayısı izledi.”
“ÜRETİCİDE en çok FİYAT DÜŞÜŞÜ LİMONDA, en çok FİYAT ARTIŞI İSE KURU KAYISI OLDU”
Ekim ayında üreticide kuru incir ve fındık içi fiyatında bir değişim meydana gelmezken, yüzde 44,44 azalmayla fiyatı en çok düşen eserin limon olduğunu belirten Bayraktar, şu ayrıntıları paylaştı:
“Limondaki fiyat düşüşünü yüzde 17,96 ile patates, yüzde 16,81 ile salatalık, yüzde 15,87 ile elma, yüzde 15,25 ile yeşil fasulye, yüzde 12,00 ile havuç, yüzde 9,92 ile kırmızı mercimek, yüzde 8,70 ile patlıcan, yüzde 8,06 ile kuru soğan, yüzde 4,26 ile pirinç, yüzde 3,92 ile kuru fasulye, yüzde 2,04 ile kuru üzüm, yüzde 0,21 ile marul izledi.
Üreticide en çok fiyat artışı yüzde 31,58 ile kuru kayısıda görüldü. Kuru kayısıdaki fiyat artışını, yüzde 13,64 ile maydanoz, yüzde 10,83 ile kabak, yüzde 9,30 ile yeşil soğan, yüzde 8,28 ile zeytinyağı, yüzde 8,06 ile sivri biber, yüzde 7,26 ile domates, yüzde 6,24 ile antepfıstığı, yüzde 6,23 ile dana eti, yüzde 5,72 ile yeşil mercimek, yüzde 5,53 ile yumurta, yüzde 2,78 ile ıspanak, yüzde 1,69 ile kuzu eti, yüzde 0,67 ile süt, yüzde 0,48 ile nohut takip etti”
“KURU SOĞANDA REKOLTENİN ARTMASI VE TALEBİN DÜŞMESİ FİYAT DÜŞÜŞÜNE YOL AÇTI”
TZOB Genel Lideri Bayraktar, fiyat değişimlerinin niçinlerine ait şu ayrıntıları paylaştı:
“Ekim ayında fiyatı en çok düşen eser limon oldu. Bu düşüşün niçini limon randımanında geçen yıla nazaran yüzde 100’lere varan artışın olması, alıcının olmaması ve ihracatın kâfi düzeyde olmamasıdır. Ülkemizde başta Rusya olmak üzere Irak, Ukrayna, Romanya, Bulgaristan ve Suudi Arabistan üzere ülkelere limon ihracatı yapılıyor. Lakin 2020 yılında alınan kararla limonun ihracatına kısıtlama getirilmişti. Her ne kadar bu kısıtlama kaldırılsa da bu durum dış pazarda kıymetli kayıplara niye oldu.
Kuru soğanda ise kışlık mamüllerin hasadı başladı. Rekoltenin artması ve talebin de yavaş bulunmasına bağlı olarak pazarlama sıkıntıları fiyatlarda düşüşe yol açmıştır. bundan evvelki yıl ihracatın kapatılmasıyla yaşanan pazar kaybı tüccar alımlarını etkilemiştir. Üreticide soğan fiyatları düşük seyretmektedir. Yaklaşık kilogram maliyeti 1 lira olan soğanda, hasadın ağırlaşmasıyla birlikte fiyatlar 57 kuruş düzeyine kadar inmiştir. Üreticilerimiz tarlada bekleyen kuru soğanı toplatacak personellik maliyetini bile karşılayacak durumda değildir. Tarım ve Orman Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığı bir an evvel gerekli önlemleri almalıdır. Fiyat istikrarı için kuru soğanda tez olarak geçen yıl olduğu üzere TMO alımı ile müdahale edilmelidir. Belediyeler ile kamu kurumları alım konusunda harekete geçmelidir.
Patateste ise Nevşehir bölgesinde hasadın çoğalması, Niğde bölgesinde ise personel probleminin olması niçiniyle çiftçi tüccara düşük fiyat vermek zorunda kaldı. Salatalık ve patlıcanda ise arzın artması niçiniyle üreticide fiyat düşük oldu. Kuru üzümdeki fiyat düşüşünde tüccar alımlarındaki düşük fiyat tesirli olmuştur.
Elmada fiyat düşüklüğünün niçini talebin azalması, yeşil fasulyede ise eserin hasat döneminin sona ermesidir. Havuçta yeni başlayan hasatla birlikte piyasada kısa müddette oluşan arz fazlası eser meblağlarında kısa vadeli gerilemeye niye olmuştur.
Pirinçte 2021 yılı üretim artışı ve 2021 yılında Çin’den ucuz fiyatla yapılan ithalat piyasada eser fazlalığına niye olmuştur. Ayrıyeten, Marmara Bölgesinde çok sıcaklıklar niçiniyle yaşanan hastalık çeltikte randıman geçen yıla bakılırsa düşük gerçekleşmiştir. Bu niçinlerle bu yıl üreticide çeltik meblağları geçen yılın da gerisine düşmüştür.
Kırmızı mercimekte fiyat düşüşü dönem ortalamasının alınmaya başlanmasından kaynaklanıyor. Kuru fasulye de ise TMO ve TKK’nın alımının azalmasından kaynaklı fiyat düşüşleri yaşanıyor. Piyasadaki spekülasyonlar niçiniyle de fındık fiyatında da düşüş yaşanmıştır.
Fiyatı artan eserlere baktığımızda domates, sivri biber ve kabakta tarla mamüllerinin sona ermesi ile arzın örtü altından sağlanması tesirli olmuştur. Yeşil mercimek ve nohutta ise tohumluk satışları başladığı için fiyat yükselmiştir.
Artışın en çok olduğu kuru kayısıda rekoltenin düşük olmasının yanı sıra ihracatta yaşanan artış fiyatın yükselmesine niye olmuştur. Antep fıstığında ise periyodisiteye bağlı olarak rekolte düşüklüğü fiyatın yükselmesine niye olmuştur. Zeytinyağında yeni eserin piyasaya girmeye başlaması ve yaşanan kuraklık fiyatları etkilemiştir.
Dana eti ve kuzu etinde arz talep istikrarındaki değişim ve yem maliyetlerindeki artış tesirli olmuştur. Yumurtada ise yem maliyetlerindeki artış üretimdeki azalış tesirli olmuştur.”
“GÜBRE FİYATLARI ZİRAÎ ÜRETİMİ MEVTLE TEHDİT EDİYOR”
Üreticinin 2021-2022 üretim dönemine gübre kullanmadan başlamak zorunda kaldığını belirten Bayraktar, açıklamasını şöyleki sürdürdü:
“Üreticilerimizin dönem boyunca kullanacağı gübrelere ulaşması mümkün değildir. Bilhassa üretim dönemi yeni başlayan temel eserlerimiz olan hububat ve baklagil üretimi kâfi şayet olmazsa dünyada değerli bir hale gelen bu mamüllerin ithalatı da güçleşecektir. Fiyatlar daha da yükselerek tüketiciye kıymetli bir yük getirecek, iktisatta enflasyon baskısı da artacaktır.
Öteki girdiler de değerli ölçülerde zamlandı. Üretici üretmekle üreticiliği bırakmak içinde karar verme kademesine geldi. Ürettiği eser de maliyetini kurtarmayınca girdiye ulaşamama üzere bir kısır döngüye girilecek üretimin sürdürülebilirliği ziyan bakılırsacektir.
Üreticimizin mevcut dayanaklarla bu fiyat-girdi-üretim sarmalıyla başa çıkması mümkün görünmemektedir. Son bir yılda amonyum sülfat gübresi yüzde 200 artarken, birebir devirde amonyum nitrat gübresi yüzde 195, üre gübresi yüzde 239, DAP gübresi yüzde 159 ve 20.20.0 kompoze gübresi yüzde 130 artmıştır.
Ayrıyeten son bir yılda ziraî sulamada kullanılan elektrik meblağları yüzde 57, mazot meblağları yüzde 33, TİGEM hububat tohumluk fiyatları yüzde 40-63 içinde, süt yemi fiyatları yüzde 52 ve besi yemi meblağları yüzde 48 arttı.”
Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Lideri Şemsi Bayraktar, yaptığı açıklamada besin enflasyonuyla uğraşta perakende meblağların düşürülmesine yönelik tekliflerini de deklare etti.
Bayraktar, “Tüketicinin tükettiği her eserin üretiminde olduğu üzere fiyatlamasının da izlediği bir seyir vardır. Bu niçinle zincirdeki her bir halkayı ayrıntılı tahlil etmek zorundayız. bu biçimdece eser meblağlarında yaşanan ve bir türlü önlenemeyen pahalılığın gerçek faillerini kolaylıkla tespit edebiliriz. Lakin, meselelerin o denli sanıldığı üzere kısa vakitte çözülmesi mümkün değildir. İstikrarlı siyaset ve uygulamalarla, sabırla çözmek için uğraş göstermeliyiz” dedi.
“ZAMAN TARIMA DÖNME, TARIMA TUTUNMA ZAMANIDIR”
2021 yılında dünyada ve ülkemizde besin meblağlarının son senelerda görülmeyen bir biçimde daima arttığına dikkat çeken Bayraktar, açıklamasına şöyleki devam etti:
“Ekim döneminde bulunduğumuz bu günlerde ziraî üretim seferberliğine girmemiz gerekiyor. Ekilmemiş bir karış toprak bırakmamalıyız. Bütün imkânları üretim için seferber etmeliyiz. Üretimden vazgeçme noktasına gelmiş çiftçilerimiz cesaretlendirilmeli, tarlasına dönmesi sağlanmalıdır. Bunu başaramazsak krizlerin tesirini azaltan bir bölüm olarak bilinen besin kesimi, ülkemizde krizlerin daha da büyümesine niye olacaktır.
Önümüzdeki devir için alınacak önlemler ivedilikle açıklanmalıdır. Çiftçimizin artan maliyetlerini hasatta yüksek fiyat vererek karşılama kanısı yetersiz kalacaktır. Zira geçen yıl yaşanan kuraklık, gelirlerinde azalma, girdi maliyetlerindeki olağandışı artışlar niçiniyle üreticilerimiz girdi temini ve finansmanında zorlanacaktır.
Üreticilerimiz ya gübreyi ve öbür girdileri daha az kullanacak, ya maliyet hesabı yaparak üretimden uzaklaşacak, ya da daha az maliyetli gördüğü eserleri ekecektir. Randıman ve kalitede önemli problemler yaşayabiliriz. Ekimden hasada kadar olan süreci hakikat yönetirsek hem üretici tıpkı vakitte tüketicilerin en az ziyanla bu olumsuz süreçten kurtulduklarını görmüş oluruz.
Bir öbür kıymetli bir konuya da değinmeliyiz. Türkiye’de aile işletmeleri, ülkenin besin garantisinin ve güvenliğinin sağlanmasında epey kıymetli bir bakılırsavi yerine getirmektedirler. Maliyet artışları, büyük işletmelerin bile üretimde zorlandığı mevcut konjonktürde, küçük aile işletmelerini büsbütün üretim dışı bırakacak bir duruma gelmiştir. Bu da hem büyükşehirlere göçe niye olacak birebir vakitte üretimin düşmesi kararında daha büyük besin krizi ve enflasyonu ile ülkemizi karşı karşıya bırakacaktır.
Ziraî üretimin gerçekleştirilmesi sürecinde değerli bir yere sahip olan aile işletmelerini ayakta tutacak önlemleri hiç vakit kaybetmeden hayata geçirmeliyiz. Şayet bunu başaramazsak yarın hayli geç kalmış olacağız, lakin son pişmanlık yarar etmeyecektir.
Biroldukca ülke bu süreçte gerekli tedbirleri alıyor ve ek takviye paketleri açıklıyor. Kimi ülkeler ise gübre meblağlarını sabitledi. Ek girdi dayanakları açıklayıp üreticimize fazlaca geç kalmadan ulaştırılmalıdır. 4-5 ay daha sonra verilecek dayanakların bir manası olmaz.
Bakanlık, hububat ve soya üzere eserleri ithal edip sanayiciye veriyor, gübreyi de ithal ederek üreticiye uygun şartlarda ödeme kolaylığı sağlayarak vermelidir. Üretimin sürdürülebilirliği açısından üreticimize gelir garantisi verilmelidir.
2022 yılı tarım bölümü ve besin meblağları açısından kıymetli bir yıl olacak. Milletlerarası piyasalarda ham unsur ve tarım eserleri meblağları artmaya devam ediyor. Kur artıyor, birtakım eserlerde üretim açığımız var. Yeni ekimlerde de girdi maliyetleri niçiniyle meşakkat yaşıyoruz. Gerekli önlemleri acil olarak alarak, bu riskleri ülke olarak yönetmek zorundayız. Bunları başaramazsak, üreticimiz de tüketicilerimiz de daha güç günlere hazır olmalıdır. Bu niçinle vakit tarıma tutunma devridir.”
“TÜKETİCİ ESER FİYATLARINA İSTİKAMET VERME VE MÜDAHALE ETME GÜCÜNÜ KULLANMALI”
Ülkemizdeki fiyat artışlarının maliyete bağlı artışlar olduğuna dikkat çeken Bayraktar, şu ayrıntıları paylaştı:
“Gıda kesiminde ise bilhassa meyve ve zerzevat dalında maliyet artışının yanında talebe bağlı artışlarda görülmektedir. Tüketicilerimiz her türlü gereksinimlerini ertelerken karnını doyurmak için besine olan talebini erteleyemiyor. Yani özgür piyasa şartları çalışmıyor. Bu manada besin bölümü meyve zerzevat başta olmak üzere spekülasyonlara açık bir daldır. Bu kesimde tüketicilerimize de düşen bakılırsavler vardır.
Girdiği marketten fiyatlarını sorgulamayarak meyve sebzesini günlük hayatta kullandıkları başka eser çeşitlerini de satın almaktadır. Hâlbuki semt pazarlarından meyve sebzesini daha uygun fiyattan temin edebilir. Kaldı ki pazarlarda daha fazla eser görme ve seçme imkânı vardır.
Günlük hayatta epey fazla kullandıkları eser çeşitlerini uygun fiyattan farklı marketlerde bulabilir. Bir markanın birebir eserleri değişik satış yerlerinde farklı fiyatlarla satılabiliyor. İnternet ortamında dahi bu bilgilere ulaşmak mümkündür. Tüketici eser fiyatlarına istikamet verme ve müdahale etme gücünü kullanmalı, alışverişini bölüp, fahiş fiyattan eser satan marketlerde alışveriş yapmayarak cezalandırmalıdır.
Tüketicilerimiz meblağlarından şikâyet ettikleri marketlerde ayak alışkanlığını mazeret ederek ısrarcı olmamalıdır. Olağan fiyatların bile tüketiciyi zorladığını düşündüğümüzde fahiş fiyatlara tüketicinin dayanma gücü yoktur.”
“İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE BESİN ENFLASYONU KLASİK TARIMI DA DEĞİŞTİRECEK”
“Küresel ısınma, kuraklık, tarım mamüllerinin biyoyakıt üretiminde kullanılması üzere biroldukca etken dünya besin meblağlarını etkiliyor” açıklaması yapan Bayraktar, kelamlarına şöyleki devam etti:
“Türkiye Akdeniz çanağında global ısınmadan en makus etkilenen ülkelerin başında gelmektedir. Tedbir alınmazsa Türkiye’nin su kaynakları süratle kuruyacak, besin güvenliği tehlikeye girecek, insanlarımızın besine ulaşması zorlaşacaktır.
Kuraklık ülkemizde su kaynaklarının daha evvel görülmediği biçimde çok kullanılmasına sebep oldu. Yalnızca son 10 yılda su kullanması üçte bir oranında arttı. Yağmur suyunun toplanması ve gri suyun stratejik olarak bir daha kullanılması su tüketimini azaltacaktır. Acil olarak açık sistemlerde kapalı sulama sistemlerine geçilmeli, daha az su isteyen kurak bölgelerin ekolojisine uygun mamüllerin yetiştirilmesi teşvik edilmelidir. Bu hususta yeni çeşit geliştiren bitki ıslahçılarına da epey kıymetli nazaranvler düşüyor. Geleceğin iklim koşullarına uygun çeşitlerin değeri daha da artacak görünüyor.
Öte yandan, dünyada güç fiyatlarının artması kararı ziraî eserler güç üretiminde daha fazla kullanılır oldu. Bu da besin enflasyonuna niye oluyor ve olmaya da devam edecek görünüyor. Bitkisel yağ fiyatlarındaki global yükseliş bunun en bariz örneğidir.”
“ÜSTÜNDE ÜRETİM YAPILAN TOPRAKLAR EN KUTSAL VATAN TOPRAĞIDIR”
“Gıda meblağlarının son periyotta çok bir süratle artmasının bir fazlaca niçini bulunmaktadır” açıklaması yapan Bayraktar, bunların değerlendirmesini yapmadan evvel tarım topraklarıyla ilgili bir mevzuya vurgu yaptı:
“Hatırlanacağı üzere, köylerimiz 2012’de çıkartılan bir kanunla mahalleye dönüştürüldü ve 16 binden çok köy ve bin kadar belde bir gecede ‘mahalle’ oldu.
Tabiatıyla bu ani ve kapsamlı dönüşümün yapısal, toplumsal, türel sonuçları de tarım dalımızı etkilemeye devam ediyor. Kimi yerde üreticilerin taşınmazları haraç mezat satıldı, kimi köylerin meraları belediyeye devredildi. Belediyeler, yerleri hiç bir öngörüde bulunma zahmetine katlanmadan süratle imara açtı.
Başka taraftan köyde yaşayan üreticiler vergi ve harca tabi tutuldu. Sonuçta ne mi oldu? aslına bakarsanız kentlere göç önlenemiyordu, bu düzenlemeyle köyler uygunca boşaldı. Bunun çiftçilikten kopuşa niye olduğu da gün üzere aşikardır. Şayet besin enflasyonunu konuşacaksak, yalnızca köylerin ismini ‘mahalle’ yapmakla ziraî üretimin gelişemeyeceğini görmek zorundayız. Kırsal nüfusa hak ettiği gereken ehemmiyet verilmezse, biz, daha senelerca besin enflasyonunun kopardığı fırtınaları, tufanları konuşur dururuz.
Şayet bu hoş vatanı atalarımızdan miras değil torunlarımızdan emanet aldığımıza inanıyorsak topraklarımızı korumalıyız, ganimet dağıtır üzere imara açmamalıyız, kullanılmayan iki milyon hektar tarım toprağımızı tarıma kazandırmalıyız.”
“FAHİŞ FİYATLAR ÜLKEMİZ İÇİN BİR SORUNDUR”
Fahiş besin meblağlarının ülkemiz için bir sorun olduğunu dikkat çeken Bayraktar, “Bu durum herkes tarafınca kabul edilmektedir” diyerek açıklamasını şu biçimde sürdürdü:
“Politika yapıcılar, ‘sorunun temeli hallerdir, burayı çözersek her şey düzelir’ ya da ‘aslında hallerle birlikte zincir marketlerde de sorun vardır, buraları yeterli denetlersek, cezaî yaptırım uygularsak bu sorunu çözeriz’ üzere yalnızca sorunun belirli bir halkasına ağırlaştığı surece, ne yazık ki sorunu çözmekten uzaklaşıyoruz.
Evvel bir gerçeği kabul etmemiz gerekiyor. Ülkemizde üretim ayağında, lojistik ayağında, hallerde, imalat sanayi ayağında ve marketlerde önemli sıkıntılar vardır. Bunların bir türlü iflah olamaması, kimi vakit gereğince önemsenmemeleri yüzünden, kimi vakit de değişik çıkar çatışmaları sebebiyledir.
Örneğin, üreticiler yüksek fiyattan gübre, tohum, mazot, elektrik, yem üzere girdilerle üretim yapmak zorunda kalmaktadır. Bu durum gerek üretimin sürdürülebilirliğini gerekse arz/talep istikrarını riske sokmaktadır. ötürüsıyla, ziraî girdilerin tedarik zincirinin her bir halkasını fazlaca kapsamlı incelemek, denetlemek ve ıslah etmek gerekir.”
“TEDBİR VE SİYASETLER HAYATA GEÇİRİLMELİ”
“Ürünler üreticiden tüketiciye ulaşıncaya kadar ki kıymet zincirinin bütün halkaları bir bütünlük içerisinde değerlendirilmeli, önlem ve siyasetler titizlikle belirlenerek hayata geçirilmelidir” vurgusu yapan Bayraktar, açıklamasına şu biçimde devam etti:
“Diğer taraftan, tarım ve besin mamüllerinde pazarlama kanalları kimi vakit kesişmelerine karşın birden çokdır. ötürüsıyla her bir kanal epey yeterli tahlil edilmeli ve fiyat artışlarının hangi noktalarda, niye ve nasıl meydana geldiği tam olarak anlaşılmalı ve kalıcı tahliller de ona bakılırsa üretilmelidir. Yalnızca kanallardan birine ağırlaşmak yetersiz olacağı için tahliller de çok hudutlu, hayli kısa vadeli ve pansuman niteliğinde olacaktır.”
“ÇİFTÇİNİN ÜRETİM MALİYETLERİ DÜŞÜRÜLMELİDİR”
Bayraktar, “Üreticilerimizin üretim maliyetleri gitgide artarken eser meblağları tıpkı oranda artmamakta hatta eser fiyatlarında gerileme görülebilmektedir. Bu durum üreticileri olumsuz etkilemektedir” diyerek üretim maliyetlerini düşürmek için yapılması gerekenleri deklare etti:
“Girdi meblağları düşürülmelidir: Piyasada sıkı girdi fiyat denetimi yapılmalı, stokçuluk ve spekülatif fiyat artışı kesinlikle önlenmeli, dayanaklar artırılmalı, girdi kalemlerinde uygulanan vergiler düşürülmelidir.
Randıman ve verimlilik artırmalıdır: Uygun girdi kullanması ile ünite alandan elde edilecek randımanı artırmalı, üretici eğitimine yük verilmeli, danışmanlık hizmetleri yaygınlaştırılmalıdır.
Döviz kurundaki dalgalanmalar en aza indirilmelidir: Döviz kurlarında sık sık yaşanan dalgalanmalar dışa bağımlı olan girdilerde sistemsiz fiyat artışına niye olmaktadır.
Dayanaklar beklentileri karşılamalıdır: Üreticilere verilen takviyeler artırılmalı, tesirleri değerlendirilmeli, ziraî üretime yaptığı tesiri ölçülebilir olan takviyeler hayata geçirilmeli, dayanakların ilanı ve ödemelerinde yaşanan gecikmeler ortadan kaldırılmalıdır.”
“PAZAR GARANTİLİ KONTRATLI ÜRETİM YAYGINLAŞTIRILMALIDIR”
Üreticinin en değerli sıkıntısının pazarlama olduğuna dikkat çeken TZOB Genel Lideri Bayraktar, “Üreticinin eserini nereye ve kime satacağı konusunda kâfi bilgisi ve bunu yapabilecek kâfi gücü bulunmamaktadır. Finansman bakımından da yetersizdir” diyerek kelamlarını şu biçimde sürdürdü:
“Ürün pazarlaması konusunda üretici örgütleri faal olmalıdır. Örgütler profesyonel takımlarla donatılmalı, liyakate uyulmalıdır. Sistemli bir fiyat ve müdahale düzeneği devreye sokulmalıdır. Eser meblağlarının düştüğü devirde piyasa regüle edilmeli, pazar odaklı planlama yapılmalı ve kontratlı üretim tarifi netleştirilmelidir.
Üretici örgütleri, endüstrici, marketler ve ihracatçılarla üyeleri ismine kontrat imzalayabilmelidir. Her ne kadar bu bahis mevzuatlarda olsa da uygulamada firmalar üretici örgütleri ile kontrat yapmaya yanaşmamaktadır. Bu mukavele her iki tarafı da koruyacak biçimde sigortalanmalıdır. Lakin ilgili mevzuattaki bir hayli karar üzere bu karar de gerektiği biçimde uygulanmamaktadır.
2008 yılında yayımlanmış ve 2014’te kısmen değiştirilmiş olan yürürlükteki ‘Sözleşmeli Üretim Yönetmeliği’ gereksinimlere karşılık verememekte, adeta suya sabuna dokunmamaktadır. Bu yönetmeliğin dayandığı Tarım Kanunu’na mukaveleye uyulmaması durumunda taraflara uygulanacak cezalar ve uyuşmazlıkların çözümlenmesi ile arabuluculukla ilgili kapsamlı unsurlar eklenmeli ve ciddiyetle uygulanması sağlanmalıdır. Lafta kalan ‘sözleşmeli üretim’ kesime ziyan vermektedir.
Ayrıyeten, üretici örgütleri mukavelede üyeleri ismine taahhütte bulunduğu ölçü, kalite ve standarttaki eseri temin edebilmek için kooperatif yahut birlik teknik işçisi üretim dönemi mühletince üretici ile irtibat halinde olmalıdır. Bu kapsamda marketler, endüstriciler, ihracatçılar istedikleri kalite ve standartta eseri alabilecekleri için uzman istihdam etmelerine gerek kalmayacaktır.”
“LOJİSTİK AYAĞI DENETİM EDİLMELİ VE ESER KAYIPLARI AZALTILMALIDIR”
Kara nakliyatının da kıymetli bir maliyet kalemini oluşturduğunu belirten Bayraktar, “Bu kapsamda deniz ve tren nakliyatı faal hale getirilmelidir” dedi. Bayraktar kelamlarına şöyleki devam etti:
“Nakliye, ambalajlama ve depolama maliyetleri desteklenmelidir. Pazarlama kanallarının sayısı azaltılmalı, yalnızca kâğıt üstündeki oluşumlar engellenmeli ve her kademe sıkı denetlenmelidir.
Kooperatifler ve üretici birlikleri mali ve idari istikametten güçlenmeli, faal hale getirilmeli, üretici örgütlerinin, pazar tahlili yapabilen, piyasaları bilhassa dünya piyasalarını takip eden profesyonel takımlarla ve yöneticilerle yönetim edilmesi sağlanmalıdır.
Tüketici örgütleri güçlendirilmeli, piyasayı denetim edebilecek duruma getirilmelidir. Yükleme ve nakliye esnasında oluşabilecek eser kayıplarını azaltacak önlemler alınmalıdır. Marketler kendilerine ulaşan mamüllerin açıkta satışı sırasında oluşabilecek kayıpları direkt fiyata yansıtmaktadır. Buna yönelik önlem alınmalıdır.”
“HALLER VE MARKETLER ÜZERE PAZARLAMAYLA TÜKETİM AYAĞI YAKINDAN İZLENMELİ”
“Hal Yasası ile zincir marketlere tanınan üreticiden direkt eser alma yetkisi daha sıkı denetlenmelidir. Zira zincir marketler uygulamada üreticiden direkt aldıkları eserleri kendi içlerinde kurulan aracı firmalar ile el değiştirme yapmakta, kendi firması içerisindeki her el değiştirmede kâr eklenmektedir.
Tüketiciye satış kârı son kademede düşük görülse de üreticiden gelene kadar eklenen fiyat artışıyla makas açılmaktadır. Zincirin bu görülmeyen halkasının kısaltılması için üretici örgütleri de faal bir biçimde devreye sokulmalıdır.
Marketlerin kâr marjına limit getirilmeli ve faal denetim sağlanmalıdır. Pakete girmiş eserlere gramaj hilesi ile yapılan zımnî artırımlar önlenmeli, bunun için eserlere gramaj standardı getirilmelidir.”
“İLGİLİ MADDELERDE HEM ÜRETİCİ HEM TÜKETİCİ LEHİNE OLACAK GEREKLİ DEĞİŞİKLİKLER YAPILMALI”
Bayraktar, kısa ismi ‘Hal Kanunu’ olan 5957 sayılı ‘Sebze ve Meyveler ile Kâfi Arz ve Talep Derinliği Bulunan Başka Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’, ‘Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’, ‘Türk Ticaret Kanunu’ ve hala çıkarılmamış olan ‘Zincir Marketler Kanunu’ üzere bahisle direkt ilgili kanunlarda gerekli değişiklikler ve eklerin şeffaf ve yansız bir biçimde vakit geçirilmeden yapılması gerektiğinin altını çizerek kelamlarına şöyleki devam etti:
“Tarım mamüllerinden bir nevi haksız yarar sağlamak manasına gelen organize işler, iflah olmaz bir duruma dönüşmeden önlenmelidir. Aksi biçimde tarım mamüllerinde ‘tekelleşmeye’ çanak tutan birtakım uygulamaların sonuçları hiç kimseyi şad etmeyecektir.
Pazarlama zincirinin hangi aktörü tarafınca yapılırsa yapılsın, fahiş ve spekülatif fiyat hareketlerine karşı kimi gelişmiş ülkelerdekilere benzeri biçimde tüketiciyi korumak üzere ilgili mevzuatta gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Bu yolla tüketici bir dizi kuruma gidip gelip süreç yapma zorunluluğunda kalmadan, kolaylıkla hakkını geri alabilmelidir.
Tüketiciyi müdafaaya odaklı bu metotlar özgür piyasanın sağlıklı işlediği ülkelerde mevcuttur. Piyasadaki fiyat başıboşluğunun giderilmesi için birkaç husus eklenerek tüketici lehine bir nevi ‘zorunlu rekabet’ ortamı tesis edilebilir. Zira tarım mamüllerindeki pahalılıkta en büyük hisse sahibi tarladaki üreticiler değil pazarlama zincirindeki son halkalardır, ticaretin etik kurallarına uymaları gerekir.”
“TARIMA niye MÜSPET AYRIMCILIK GEREKİYOR?”
Bayraktar açıklamasına şu sözlerle son verdi:
“Özetle değindiğimiz tüm bu gerçekler besin ve tarım kesiminin insanlık için ne kadar hayatî bir kıymete ve kıymete sahip olduğunun yalnızca fazlaca küçük bir fotoğrafıdır.
halbuki ziraî üretimden sorumlu olan biz, Türkiye Ziraat Odaları Birliği olarak büyük resme baktığımızda bir fazlaca gerçeği daha ayrıntılı görüyoruz ve ziraî üretimin kesintiye uğramaması, yeterliliğini sürdürebilmesi için biran evvel bütün önlemlerin eksiksiz alınması bekliyoruz.
Daima halde ‘Tarıma olumlu ayrımcılık yapılmalı!’ söylemimizin niçini, ülkemiz için, vatandaşlarımız için kaygılandığımızdandır. Şayet, üretim sürsün, besin enflasyonu olmasın, insanımız muhtaç olmasın, aç kalmasın istiyorsak, bu sese kulak vermeye mecburuz.”