Ercan ‘patron’ oldu, ekonomik kriz çıktı DİYARBAKIR- Yaklaşık 20 yıldır Aslan Lokantası’nda yemek yiyorum. 20 yıl birebir yerde yemek yemek biraz konformizmi çağrıştırıyor ki öyledir de. Gittiğin yer hem ekonomik tıpkı vakitte lezzet olarak korunaklı bir yer olduğu içindir bu müdavimlik. bir süre daha sonra esasen kendini konutunda üzere hissedersin, fark etmeden bir masan bile oluşur bilinçaltında. Garson damak tadını bilir, yemek teklifinde bulunur, “Sen bunu seversin abi” diye karar bildirir.
20 yıl evvel Diyarbakır’da hayatıyordum ancak yılda birkaç kere değişik vesilelerle gelirdim Diyarbakır’a. Kalabalık bir grupla bir arada değilsem kesinlikle uğrardım Aslan Lokantası’na. Kapının çabucak yanındaki kasada oturan Habip ustayla ayaküstü laflardık. olağan olarak siyaset konuşurduk. Beni biri mi tanıştırmıştı Habip ile hatırlamıyorum. Ancak gazeteci olduğumu biliyordu ve İstanbul’dan gelen gazeteci muamelesi yapardı. Türkiye’nin ahvalini sorar, Diyarbakır’a ve Kürt sıkıntısına nasıl baktığımı çaktırmadan anlamaya çalışırdı. “Sen gazetecisin, bilirsin” kaygısı ve aslında imtihana çekerdi. Yüzünde muzip ve meraklı bir söz olurdu.
halbuki ben anlatmak değil, dinlemek istiyordum. O ise kelama takla attırır, sorularının içinde gizlediği fikirlerini bulmamı isterdi. Bunu söylemezdi elbette, hissettirirdi.
İş hesap ödemeye gelince, “Misafirsin, bizden olsun” kederi ve bu mevzuda fazlaca samimi olurdu. Yolcu ederken, “Hele bakalım ne yazacaksın” sıkıntısı, bir daha muzipçe.
GÖRMÜŞ GEÇİRMİŞ OLMA HALİ
Muzipçe zira o tarihlerde ve günümüzde de Diyarbakırlılar, gazetecilerin doğruları yazabileceğine inanmadı, inanmıyor. Bu, o denli bir günde değil, yıllar ortasında deneyimlenerek oluşmuş bir kanıdır. Faili meçhullere, köy yakmalara, gözaltında kayıplara ve daha bir sürü vahşete tanıklık etmiş lakin gazete sayfalarında ve televizyon ekranlarında farklı gündemlerle karşılaşmışlardır daima. Vahşetin ortasında attıkları çığlığın daima sessizlik, duyarsızlık, insafsızlık duvarlarına tosladığını tekraren görmüşlerdir. Gazeteciye inanç eksikliği buradan geliyor işte.
elbette hafızalarında birkaç gazeteci isimi vardır güvendikleri lakin onlar da her vakit yanlarında olamıyor ve tesir alanlarının yetersiz olduğunu biliyorlar. Habip ustanın, “Hele bakalım ne yazacaksın” deyişindeki kinaye bu yüzden. Bunu bildiğim için Habip ustaya hiç alınmadım.
Birkaç sefer kasada Habip ustayı goremeyince merak edip sormuştum. “Vefat etti” dediler. Nasıl bir eder, anlatması fazlaca güç. Televizyonda bir daha haber kanalı açıktı, yemeklerin lezzetinde bir değişiklik yoktu, garsonların ve kasadaki yeni şahsın edasında bir değişiklik yoktu. Lakin kiminle atışacaktım? Üstelik yeri korunaklı yapan, görmüş geçirmiş olmanın mütevazılığıyla sohbet eden Habip usta gitmişti? bir süre ayağımın Aslan Lokantası’ndan kesilmesi bu niçinle miydi, bilmiyorum.
ERCAN GÜLER’İN KISSASI
Bir aile işletmesi olan Aslan Lokantası ile öyküm bu biçimde. Ercan Güler’in kıssası ise daha farklı. Güler, 8 yıl garsonluk yaptığı lokantaya işveren oldu.
Öyküsünü anlatırken “Ben İstanbul’da, Tophane’de büyüdüm” diyerek eskilere gidiyor Güler. Memleketi Diyarbakır’a 18 yaşında geliyor ve bulaşıkçı olarak yemek dalında işe başlıyor. Birkaç bilinen restoran ismi sayıyor Güler ve “Sonunda burada garsonluğa başladım” diyor.
45 yıldır aile işletmesi olarak hizmet veren yerin işvereni olma süreci ise bütün dünyayı etkileyen korona virüsü ile başlıyor.
“Korona virüsü yüzünden lokanta kapandı. Başka garsonlarla bir arada işsiz kaldık. Devletten her ay aldığım bin lira ile geçinmeye çalıştım. Konutta 5 çocuk var, faturalar var… İşveren ‘Para yok’ diyerek dayanak olmuyor. Çok güç geçti benim için. İşten de ayrılamıyorum, ayrılsam tazminat alamayacağım.”
Korona virüsü önlemleri gevşeyip yer açıldığında ise işveren, bu sefer eleman eksiltme yoluna giriyor. Kalanların da yevmiyesini düşürüyor. Bu şartlarda çalışamayacağını söyleyen Güler, uzun uğraşlardan daha sonra tazminatını alıp ayrılıyor 8 yıl çalıştığı Aslan Lokantası’ndan.
yıllar evvel diğer iş bulamayınca garsonlukta karar kılmış Güler, 40 yaşından daha sonra ne iş yapabilirdi? Kredi çekip küçük bir tostçu dükkanı açıyor. Asla güçlü olmayacağını biliyor lakin tost satarak ömrünü idame ettirme, çocuklarının gereksinimini karşılama imkanı buluyor.
daha sonra bir gün Aslan Lokantası’nın devredileceği haberini alıyor. İki arkadaşıyla konuşup anlaşıyor ve 8 yıl garsonluk yaptığı Aslan Lokantası’nı devralıyor.
Ercan Güler
PANDEMİ BİTTİ EKONOMİK KRİZ BAŞLADI
Güler, 3 ay evvel devraldığı yerde önemli bir değişikliğe gitmedi. Televizyonda bir daha haber kanalı açık. Güler bir daha garson ve edasında bir değişiklik yok. Döner ve kebap servisi bir daha yapılıyor. Son senelerda lokantada yemek çeşitleri azalmıştı, artık biraz artış var.
Bir de ekonomik krizden dolayı fiyatlarda artış var elbette. Artışın sebebini şöyleki anlatıyor Güler: “Bize rokayı Hevsel Bahçeleri’nden getiren adam yüzde yüze yakın artırım yaptı. Dolar yükselmiş, yakıta artırım yapılmış, adam yanında çalıştırdığı elemanın yevmiyesini arttırmış. Ne yapsın, o da rokaya artırım yapmış. Bu en sıradani. Yağ, tüp, et, su meblağları, hepsi, hepsi arttı. Mercimek yüzde yüz arttı. Ben mercimek çorbasını nasıl eski fiyattan sayabilirim, haydi sen söyle. Bizim de artırım yapmaktan diğer dermanımız kalmadı. Senin yediğin yemeğe örneğin, 5 lira artırım yaptım.”
Malum, dolar istikrarlı bir biçimde yükseldi ve daha yükseleceği beklenirken bir gecede süratle düştü. Açık televizyonda bu süratli düşüş yorumlanıyor.
Bu süratli düşüşten memnuniyetle kelam eden için Güler, “Hepsi palavra” diyor, “Hepsi Erdoğan’ın adamı. Erdoğan ne dese hakikat diyorlar. Hepsinin bir menfaati var” diyerek kestirip atıyor.
Fiyatlar iner mi? Daha ben bu soruyu sormadan kendisi soruyor: “Hani yakıtta fiyatlar indi mi? İnmedi. Yakıtta indirim olmadan hiç bir şeyde indirim olmaz. Ha, Erdoğan çıkar der ki ‘Mercimeğin fiyatı şu kadar olacak’, onu bilemem.”
Bir de şu örneği veriyor Güler: “Şimdi market yağı 100 liraya aldı, ona nazaran satacak. Dolar bu düzeyde kalırsa ileride ona bakılırsa düşer yağın fiyatı. Artık sen adama diyemezsin ki 100 liraya aldığın yağı 50 liradan sat. Adam iflas eder, biter.”
Televizyonda dinlediğim ve neredeyse hiç bir şey anlamadığım insanlardan farklı olarak günlük hayatın ortasından ve anlaşılır şeyler söylüyor Ercan Güler.
Aslan Lokantası nasıl etkilendi durumdan, biraz daha irdelemek istiyorum. Krizden dolayı müşteri sayısında azalma oldu mu örneğin? “Olmaz mı?” diye soruyla karşılık veriyor Güler ve şu biçimde devam ediyor: “Bizim müşterimiz daha epey bankacılar, tabipler, polisler. Artık bankacı diyor ki ben bu yemek kartıyla her gün lokantada yemek yiyemem. Haksız değil, her gün lokantada yemek yerse kartın üstüne cebinden para koyması gerekecek. O yüzden daha az gelmeye başladılar. Çorba içip gidenler, daha ucuz diye dürüm isteyenler çoğaldı. Diyebilirim ki yüzde elli azaldı müşterimiz. Sen bize güvendiğin için ne kadar hesap geldi diye bakmıyorsun lakin bu biçimde devam ederse maaşın yetmeyecek ve sen de hesap yapmaya başlayacaksın.”
Müşteri azaldıysa tedbir almak gerekiyor ve maalesef patronların aklına birinci gelen tedbir de eleman çıkarmak. Güler çabucak hemen bu yola başvurmamış. “İnşallah bu kriz vaktinde kimseyi işten çıkarmak zorunda kalmam” diyerek yakın vakitte Suriyeli bir elemanıyla yaşadıklarını anlatıyor: “Ortaklarımla konuştuk, dedim ki çalışanlara 10 lira artırım yapalım. Ortaklarım güç durumda kalacağımızı söylemiş oldu. Fakat her şeye artırım gelmiş, onlara da yazık. Çalışanlara 10 lira artırım yapmaya karar verdik. Suriyeli bir garson vardı, 10 lira artırım yaptığımızı söyleyince, ‘10 lira ayıp değil mi?’ dedi. Her şeyin fiyatı acayip artmış, adama 10 lira artırım yapmışız. O bu biçimde deyince ben de utandım 10 lira artırım yaptığımız için. Lakin ancak bu kadar yapabildik.”
Suriyeli garson işten ayrılmış “Bu krizde daha güzel bir iş bulabilir mi bilmiyorum” diyor Güler. Garsonların yevmiyesini de bu söyleşi sırasında öğrendim: 110 liradan 120 liraya çıkmış. Bütün günü ayakta geçiren garsonların aldığı 120 liranın nasıl uçup gittiğini Güler hesaplayıp anlatıyor. Benim “Yahu 120 lira ne işe yarar” dememe fırsat vermeden.
Öte yandan şu belgisiz ekonomik ortamda Aslan Lokantası’nı daha ne kadar işletebileceğini düşünüyor. “Elimden öbür iş gelmiyor. Dayanabildiğim kadar burada kalacağım” diyor.
Pir Said Meydanı’na bakan, yemekleri lezzetli ve fiyatı mütevazı Aslan Lokantası’na ben de gitmeye devam edeceğim. Fakat ne kadar dayanırım, Ercan Güler üzere ben de bilmiyorum.
20 yıl evvel Diyarbakır’da hayatıyordum ancak yılda birkaç kere değişik vesilelerle gelirdim Diyarbakır’a. Kalabalık bir grupla bir arada değilsem kesinlikle uğrardım Aslan Lokantası’na. Kapının çabucak yanındaki kasada oturan Habip ustayla ayaküstü laflardık. olağan olarak siyaset konuşurduk. Beni biri mi tanıştırmıştı Habip ile hatırlamıyorum. Ancak gazeteci olduğumu biliyordu ve İstanbul’dan gelen gazeteci muamelesi yapardı. Türkiye’nin ahvalini sorar, Diyarbakır’a ve Kürt sıkıntısına nasıl baktığımı çaktırmadan anlamaya çalışırdı. “Sen gazetecisin, bilirsin” kaygısı ve aslında imtihana çekerdi. Yüzünde muzip ve meraklı bir söz olurdu.
halbuki ben anlatmak değil, dinlemek istiyordum. O ise kelama takla attırır, sorularının içinde gizlediği fikirlerini bulmamı isterdi. Bunu söylemezdi elbette, hissettirirdi.
İş hesap ödemeye gelince, “Misafirsin, bizden olsun” kederi ve bu mevzuda fazlaca samimi olurdu. Yolcu ederken, “Hele bakalım ne yazacaksın” sıkıntısı, bir daha muzipçe.
GÖRMÜŞ GEÇİRMİŞ OLMA HALİ
Muzipçe zira o tarihlerde ve günümüzde de Diyarbakırlılar, gazetecilerin doğruları yazabileceğine inanmadı, inanmıyor. Bu, o denli bir günde değil, yıllar ortasında deneyimlenerek oluşmuş bir kanıdır. Faili meçhullere, köy yakmalara, gözaltında kayıplara ve daha bir sürü vahşete tanıklık etmiş lakin gazete sayfalarında ve televizyon ekranlarında farklı gündemlerle karşılaşmışlardır daima. Vahşetin ortasında attıkları çığlığın daima sessizlik, duyarsızlık, insafsızlık duvarlarına tosladığını tekraren görmüşlerdir. Gazeteciye inanç eksikliği buradan geliyor işte.
elbette hafızalarında birkaç gazeteci isimi vardır güvendikleri lakin onlar da her vakit yanlarında olamıyor ve tesir alanlarının yetersiz olduğunu biliyorlar. Habip ustanın, “Hele bakalım ne yazacaksın” deyişindeki kinaye bu yüzden. Bunu bildiğim için Habip ustaya hiç alınmadım.
Birkaç sefer kasada Habip ustayı goremeyince merak edip sormuştum. “Vefat etti” dediler. Nasıl bir eder, anlatması fazlaca güç. Televizyonda bir daha haber kanalı açıktı, yemeklerin lezzetinde bir değişiklik yoktu, garsonların ve kasadaki yeni şahsın edasında bir değişiklik yoktu. Lakin kiminle atışacaktım? Üstelik yeri korunaklı yapan, görmüş geçirmiş olmanın mütevazılığıyla sohbet eden Habip usta gitmişti? bir süre ayağımın Aslan Lokantası’ndan kesilmesi bu niçinle miydi, bilmiyorum.
ERCAN GÜLER’İN KISSASI
Bir aile işletmesi olan Aslan Lokantası ile öyküm bu biçimde. Ercan Güler’in kıssası ise daha farklı. Güler, 8 yıl garsonluk yaptığı lokantaya işveren oldu.
Öyküsünü anlatırken “Ben İstanbul’da, Tophane’de büyüdüm” diyerek eskilere gidiyor Güler. Memleketi Diyarbakır’a 18 yaşında geliyor ve bulaşıkçı olarak yemek dalında işe başlıyor. Birkaç bilinen restoran ismi sayıyor Güler ve “Sonunda burada garsonluğa başladım” diyor.
45 yıldır aile işletmesi olarak hizmet veren yerin işvereni olma süreci ise bütün dünyayı etkileyen korona virüsü ile başlıyor.
“Korona virüsü yüzünden lokanta kapandı. Başka garsonlarla bir arada işsiz kaldık. Devletten her ay aldığım bin lira ile geçinmeye çalıştım. Konutta 5 çocuk var, faturalar var… İşveren ‘Para yok’ diyerek dayanak olmuyor. Çok güç geçti benim için. İşten de ayrılamıyorum, ayrılsam tazminat alamayacağım.”
Korona virüsü önlemleri gevşeyip yer açıldığında ise işveren, bu sefer eleman eksiltme yoluna giriyor. Kalanların da yevmiyesini düşürüyor. Bu şartlarda çalışamayacağını söyleyen Güler, uzun uğraşlardan daha sonra tazminatını alıp ayrılıyor 8 yıl çalıştığı Aslan Lokantası’ndan.
yıllar evvel diğer iş bulamayınca garsonlukta karar kılmış Güler, 40 yaşından daha sonra ne iş yapabilirdi? Kredi çekip küçük bir tostçu dükkanı açıyor. Asla güçlü olmayacağını biliyor lakin tost satarak ömrünü idame ettirme, çocuklarının gereksinimini karşılama imkanı buluyor.
daha sonra bir gün Aslan Lokantası’nın devredileceği haberini alıyor. İki arkadaşıyla konuşup anlaşıyor ve 8 yıl garsonluk yaptığı Aslan Lokantası’nı devralıyor.
Ercan Güler
PANDEMİ BİTTİ EKONOMİK KRİZ BAŞLADI
Güler, 3 ay evvel devraldığı yerde önemli bir değişikliğe gitmedi. Televizyonda bir daha haber kanalı açık. Güler bir daha garson ve edasında bir değişiklik yok. Döner ve kebap servisi bir daha yapılıyor. Son senelerda lokantada yemek çeşitleri azalmıştı, artık biraz artış var.
Bir de ekonomik krizden dolayı fiyatlarda artış var elbette. Artışın sebebini şöyleki anlatıyor Güler: “Bize rokayı Hevsel Bahçeleri’nden getiren adam yüzde yüze yakın artırım yaptı. Dolar yükselmiş, yakıta artırım yapılmış, adam yanında çalıştırdığı elemanın yevmiyesini arttırmış. Ne yapsın, o da rokaya artırım yapmış. Bu en sıradani. Yağ, tüp, et, su meblağları, hepsi, hepsi arttı. Mercimek yüzde yüz arttı. Ben mercimek çorbasını nasıl eski fiyattan sayabilirim, haydi sen söyle. Bizim de artırım yapmaktan diğer dermanımız kalmadı. Senin yediğin yemeğe örneğin, 5 lira artırım yaptım.”
Malum, dolar istikrarlı bir biçimde yükseldi ve daha yükseleceği beklenirken bir gecede süratle düştü. Açık televizyonda bu süratli düşüş yorumlanıyor.
Bu süratli düşüşten memnuniyetle kelam eden için Güler, “Hepsi palavra” diyor, “Hepsi Erdoğan’ın adamı. Erdoğan ne dese hakikat diyorlar. Hepsinin bir menfaati var” diyerek kestirip atıyor.
Fiyatlar iner mi? Daha ben bu soruyu sormadan kendisi soruyor: “Hani yakıtta fiyatlar indi mi? İnmedi. Yakıtta indirim olmadan hiç bir şeyde indirim olmaz. Ha, Erdoğan çıkar der ki ‘Mercimeğin fiyatı şu kadar olacak’, onu bilemem.”
Bir de şu örneği veriyor Güler: “Şimdi market yağı 100 liraya aldı, ona nazaran satacak. Dolar bu düzeyde kalırsa ileride ona bakılırsa düşer yağın fiyatı. Artık sen adama diyemezsin ki 100 liraya aldığın yağı 50 liradan sat. Adam iflas eder, biter.”
Televizyonda dinlediğim ve neredeyse hiç bir şey anlamadığım insanlardan farklı olarak günlük hayatın ortasından ve anlaşılır şeyler söylüyor Ercan Güler.
Aslan Lokantası nasıl etkilendi durumdan, biraz daha irdelemek istiyorum. Krizden dolayı müşteri sayısında azalma oldu mu örneğin? “Olmaz mı?” diye soruyla karşılık veriyor Güler ve şu biçimde devam ediyor: “Bizim müşterimiz daha epey bankacılar, tabipler, polisler. Artık bankacı diyor ki ben bu yemek kartıyla her gün lokantada yemek yiyemem. Haksız değil, her gün lokantada yemek yerse kartın üstüne cebinden para koyması gerekecek. O yüzden daha az gelmeye başladılar. Çorba içip gidenler, daha ucuz diye dürüm isteyenler çoğaldı. Diyebilirim ki yüzde elli azaldı müşterimiz. Sen bize güvendiğin için ne kadar hesap geldi diye bakmıyorsun lakin bu biçimde devam ederse maaşın yetmeyecek ve sen de hesap yapmaya başlayacaksın.”
Müşteri azaldıysa tedbir almak gerekiyor ve maalesef patronların aklına birinci gelen tedbir de eleman çıkarmak. Güler çabucak hemen bu yola başvurmamış. “İnşallah bu kriz vaktinde kimseyi işten çıkarmak zorunda kalmam” diyerek yakın vakitte Suriyeli bir elemanıyla yaşadıklarını anlatıyor: “Ortaklarımla konuştuk, dedim ki çalışanlara 10 lira artırım yapalım. Ortaklarım güç durumda kalacağımızı söylemiş oldu. Fakat her şeye artırım gelmiş, onlara da yazık. Çalışanlara 10 lira artırım yapmaya karar verdik. Suriyeli bir garson vardı, 10 lira artırım yaptığımızı söyleyince, ‘10 lira ayıp değil mi?’ dedi. Her şeyin fiyatı acayip artmış, adama 10 lira artırım yapmışız. O bu biçimde deyince ben de utandım 10 lira artırım yaptığımız için. Lakin ancak bu kadar yapabildik.”
Suriyeli garson işten ayrılmış “Bu krizde daha güzel bir iş bulabilir mi bilmiyorum” diyor Güler. Garsonların yevmiyesini de bu söyleşi sırasında öğrendim: 110 liradan 120 liraya çıkmış. Bütün günü ayakta geçiren garsonların aldığı 120 liranın nasıl uçup gittiğini Güler hesaplayıp anlatıyor. Benim “Yahu 120 lira ne işe yarar” dememe fırsat vermeden.
Öte yandan şu belgisiz ekonomik ortamda Aslan Lokantası’nı daha ne kadar işletebileceğini düşünüyor. “Elimden öbür iş gelmiyor. Dayanabildiğim kadar burada kalacağım” diyor.
Pir Said Meydanı’na bakan, yemekleri lezzetli ve fiyatı mütevazı Aslan Lokantası’na ben de gitmeye devam edeceğim. Fakat ne kadar dayanırım, Ercan Güler üzere ben de bilmiyorum.