Doğal gaz ve elektrikte artırım devam edecek ANKARA – Türkiye üçüncü çeyreğe hem elektrik (yüzde 15) tıpkı vakitte doğal gaza (yüzde 12) artırımla başladı. Her çeyrekte artırım yapılması alışıldık bir durum haline gelirken, Güç Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) 2021’de bilhassa doğal gaza yüzde 1’lik artırım yapıyordu, bu çerçevede bu doğal gaza gelen yedinci artırım. Elektrik cephesinde de artırım doğal gazdan geri kalmıyor.
İKİLİ BASKI: KUR VE PETROL FİYATLARI
Türkiye üzere petrol, doğal gaz ve belirli oranda kömürde dışa bağımlı olan ülkeleri en çok zorlayan petrol fiyatlarının tesiriyle öbür emtia meblağlarına yansıyan artırımlar. Bunun en kıymetli sebebi petrol fiyatlarında geçen yıla nazaran görülen artış.
Geçtiğimiz yılın ikinci çeyreğinde Brent petrol meblağlarının nisan, mayıs ve haziran meblağları sırasıyla 18 dolar, 30 dolar ve 40 dolardı. 2021’de pandeminin etkisinin yavaşlamasıyla iktisatların canlanması, OPEC kesintileri üzere etkenlerle fiyatlar iki ile üç kat ortası arttı. 2021’in ikinci çeyreğinde aylara göre ortalama Brent fiyatı şu biçimde: Nisan 65 dolar, Mayıs 68 dolar ve Haziran 72.5 dolar. Bu durum şu manaya geliyor. sıradan bir hesapla (elbet petrol alımında karma formüller kullanılıyor-burada Brent üzerinden gidilecek) 1000 varil Brent tipi ham petrole Mayıs ayında 30 bin dolar ödenirken 2021’de bu 68 bin dolara çıktı. Pekala yüzde 60’a yakın seviyede artan bu fatura Türkiye güç ithalatına nasıl yansıdı?
Türkiye’nin 2020’de güç ihtilatına ödediği fatura pandeminin tesiriyle 2020’de 30 milyar doların altına düştü, bunun en kıymetli sebebi Türkiye’nin atılımından değil, global piyasada yaşanan durumdu. Lakin 2021 yaşanan durum faturayı etkiledi. Doç. Dr. Volkan Özdemir’e göre Türkiye’nin güç ithalatına ödediği meblağ geçtiğimiz yılın birebir devrinde nazaran yüzde 20 arttı. Yani yüzde 20’lik bir ek yük var. Dahası fiyatlar yüzde 50’den çok artarken bu açık vakte yayılarak fiyatlara yansıyacak.
Türkiye iktisadının durumu, dikkate alındığında artırımlara tesir eden öbür bir faktör daha var. Liranın dolar karşında yitirdiği paha. 2020 ikinci çeyreğinde dolar kurunun lira karşındaki pahası 6.6 ile 6.7 içinde değişiyordu. 2021’de bu kalemde de tırmanma oldu, yani lira eridi. 2021 ikinci çeyrek dolar kuru üç aylık ortalamada yaklaşık 8.5 olarak görülüyor (Nisan 2021 8, 25, Mayıs 2021 8.55, Haziran 2021 8.7). Sayı deryasını sıradan kılarsak, 100 dolar 2020 ikinci çeyrekte 650 lirayken, 2021’de bu 850 lira oldu. Yani 200 liralık artış var. İşte bu ikili tesir hem elektrik, hem akaryakıt birebir vakitte doğal gaza direkt yansıyacak.
DOĞAL GAZ ALIM FİYATI ARTIYOR
Türkiye’nin güç ithalatında bilhassa ısınma ve elektrik üretiminde doğal gaz hayati bir ehemmiyete sahip. Doğal gazın Gazprom ya da öteki bir şirketten alım sürecinde üç ayda bir güncelleme yaşanıyor.
Türkiye 2021 ikinci çeyrekte doğal gaza 208 dolar ödüyordu. Bu fiyatlar BOTAŞ tarafınca sübvanse edilerek tüketiciye sunuluyor. Lakin üçüncü çeyrekte durum değişecek. Doğal gazın ithalatında 1 Temmuz itibariyle meblağların 30 dolar artması bekleniyor. Yani üçüncü çeyrekte Türkiye bin metreküp doğal gaza 238 dolar civarında ödeme yapacak.
Dolar kuruna ve petrole dönük öngörüler maalesef üst taraflı. Artık bu durumu ele alalım. Diyelim ki dördüncü çeyreğin başlayacağı 1 Ekim 2021’e kadar dolar kuru 9 liraya çıktı. Yani bundan evvelki yıla göre 100 dolara 250 lira fazla ödenecek. Buna bir 30 dolar doğal gaz artırımı eklendi. İşte bu iki bulgu ve eğilim maalesef artırımların gerisinin kesilmeyeceğinin işareti.
GÜÇTEN ENFLASYONA DAHA GÜÇ GÜNLER KAPIDA
Global dinamikler uyarınca petrol fiyatlarında iki katına çıkan fiyat artışı, doğal gaz alım fiyatının 1 Temmuz itibariyle en az 30 dolar artacak bulunmasına ulusal bazda geçtiğimiz yılın birebir periyoduna bakılırsa liranın dolar karşındaki paha yitirmesindeki tırmanma eklendi. Bu gelişmeler Türkiye’de güç fiyatlarının el yakmaya devam edeceğini gösteriyor. Lakin güç kalemindeki bu tesir yayılacak. sebebine bakalım.
Doğal gaz elektrik üretiminde ve ısınmada kullanılıyor. Petrol bilhassa nakliyecilik dalı açısından hayati, nakliyecilik bölümündeki hissesi yüzde 80. Elektrikse hem yaz tıpkı vakitte kış aylarında şayet olmazsa olmaz girdi. Üretimde sabit sarfiyatlar dikkate alındığında mesela bir fabrika yerleşkesi kadar güç de hayati girdi. Yani elektrik ve gaz şayet olmazsa fabrikanın çarkı dönmüyor. Üstte özetlendiği biçimde bu temel girdinin hem global dinamikler tıpkı vakitte liranın bedel kaybı üzere ulusal faktörler uyarınca zamlanması, üretici fiyatlarına direkt yansıyacak. Yani konutumuza giren ampulden ayakkabıya kadar neredeyse her kalemde enflasyon görülecek. Enflasyon karşısındaysa çalışanların fiyatları birebir oranda artmıyor. Örneğin elektriğe yüzde 15 artırım gelirken memura ve emekliye yüzde 6-8 ortası artırım yapıldı. Bu durumda fiyatlar enflasyonun altında kalacak, yetmediği üzere her ay birebir kalem gereksinimlere daha fazla bütçe ayıracağız. Pandemi tesiri de buna eklendiğinde enflasyondan üretime Türkiye iktisadında krizin derinleşmesi şaşırtan olmayacak.
İKİLİ BASKI: KUR VE PETROL FİYATLARI
Türkiye üzere petrol, doğal gaz ve belirli oranda kömürde dışa bağımlı olan ülkeleri en çok zorlayan petrol fiyatlarının tesiriyle öbür emtia meblağlarına yansıyan artırımlar. Bunun en kıymetli sebebi petrol fiyatlarında geçen yıla nazaran görülen artış.
Geçtiğimiz yılın ikinci çeyreğinde Brent petrol meblağlarının nisan, mayıs ve haziran meblağları sırasıyla 18 dolar, 30 dolar ve 40 dolardı. 2021’de pandeminin etkisinin yavaşlamasıyla iktisatların canlanması, OPEC kesintileri üzere etkenlerle fiyatlar iki ile üç kat ortası arttı. 2021’in ikinci çeyreğinde aylara göre ortalama Brent fiyatı şu biçimde: Nisan 65 dolar, Mayıs 68 dolar ve Haziran 72.5 dolar. Bu durum şu manaya geliyor. sıradan bir hesapla (elbet petrol alımında karma formüller kullanılıyor-burada Brent üzerinden gidilecek) 1000 varil Brent tipi ham petrole Mayıs ayında 30 bin dolar ödenirken 2021’de bu 68 bin dolara çıktı. Pekala yüzde 60’a yakın seviyede artan bu fatura Türkiye güç ithalatına nasıl yansıdı?
Türkiye’nin 2020’de güç ihtilatına ödediği fatura pandeminin tesiriyle 2020’de 30 milyar doların altına düştü, bunun en kıymetli sebebi Türkiye’nin atılımından değil, global piyasada yaşanan durumdu. Lakin 2021 yaşanan durum faturayı etkiledi. Doç. Dr. Volkan Özdemir’e göre Türkiye’nin güç ithalatına ödediği meblağ geçtiğimiz yılın birebir devrinde nazaran yüzde 20 arttı. Yani yüzde 20’lik bir ek yük var. Dahası fiyatlar yüzde 50’den çok artarken bu açık vakte yayılarak fiyatlara yansıyacak.
Türkiye iktisadının durumu, dikkate alındığında artırımlara tesir eden öbür bir faktör daha var. Liranın dolar karşında yitirdiği paha. 2020 ikinci çeyreğinde dolar kurunun lira karşındaki pahası 6.6 ile 6.7 içinde değişiyordu. 2021’de bu kalemde de tırmanma oldu, yani lira eridi. 2021 ikinci çeyrek dolar kuru üç aylık ortalamada yaklaşık 8.5 olarak görülüyor (Nisan 2021 8, 25, Mayıs 2021 8.55, Haziran 2021 8.7). Sayı deryasını sıradan kılarsak, 100 dolar 2020 ikinci çeyrekte 650 lirayken, 2021’de bu 850 lira oldu. Yani 200 liralık artış var. İşte bu ikili tesir hem elektrik, hem akaryakıt birebir vakitte doğal gaza direkt yansıyacak.
DOĞAL GAZ ALIM FİYATI ARTIYOR
Türkiye’nin güç ithalatında bilhassa ısınma ve elektrik üretiminde doğal gaz hayati bir ehemmiyete sahip. Doğal gazın Gazprom ya da öteki bir şirketten alım sürecinde üç ayda bir güncelleme yaşanıyor.
Türkiye 2021 ikinci çeyrekte doğal gaza 208 dolar ödüyordu. Bu fiyatlar BOTAŞ tarafınca sübvanse edilerek tüketiciye sunuluyor. Lakin üçüncü çeyrekte durum değişecek. Doğal gazın ithalatında 1 Temmuz itibariyle meblağların 30 dolar artması bekleniyor. Yani üçüncü çeyrekte Türkiye bin metreküp doğal gaza 238 dolar civarında ödeme yapacak.
Dolar kuruna ve petrole dönük öngörüler maalesef üst taraflı. Artık bu durumu ele alalım. Diyelim ki dördüncü çeyreğin başlayacağı 1 Ekim 2021’e kadar dolar kuru 9 liraya çıktı. Yani bundan evvelki yıla göre 100 dolara 250 lira fazla ödenecek. Buna bir 30 dolar doğal gaz artırımı eklendi. İşte bu iki bulgu ve eğilim maalesef artırımların gerisinin kesilmeyeceğinin işareti.
GÜÇTEN ENFLASYONA DAHA GÜÇ GÜNLER KAPIDA
Global dinamikler uyarınca petrol fiyatlarında iki katına çıkan fiyat artışı, doğal gaz alım fiyatının 1 Temmuz itibariyle en az 30 dolar artacak bulunmasına ulusal bazda geçtiğimiz yılın birebir periyoduna bakılırsa liranın dolar karşındaki paha yitirmesindeki tırmanma eklendi. Bu gelişmeler Türkiye’de güç fiyatlarının el yakmaya devam edeceğini gösteriyor. Lakin güç kalemindeki bu tesir yayılacak. sebebine bakalım.
Doğal gaz elektrik üretiminde ve ısınmada kullanılıyor. Petrol bilhassa nakliyecilik dalı açısından hayati, nakliyecilik bölümündeki hissesi yüzde 80. Elektrikse hem yaz tıpkı vakitte kış aylarında şayet olmazsa olmaz girdi. Üretimde sabit sarfiyatlar dikkate alındığında mesela bir fabrika yerleşkesi kadar güç de hayati girdi. Yani elektrik ve gaz şayet olmazsa fabrikanın çarkı dönmüyor. Üstte özetlendiği biçimde bu temel girdinin hem global dinamikler tıpkı vakitte liranın bedel kaybı üzere ulusal faktörler uyarınca zamlanması, üretici fiyatlarına direkt yansıyacak. Yani konutumuza giren ampulden ayakkabıya kadar neredeyse her kalemde enflasyon görülecek. Enflasyon karşısındaysa çalışanların fiyatları birebir oranda artmıyor. Örneğin elektriğe yüzde 15 artırım gelirken memura ve emekliye yüzde 6-8 ortası artırım yapıldı. Bu durumda fiyatlar enflasyonun altında kalacak, yetmediği üzere her ay birebir kalem gereksinimlere daha fazla bütçe ayıracağız. Pandemi tesiri de buna eklendiğinde enflasyondan üretime Türkiye iktisadında krizin derinleşmesi şaşırtan olmayacak.