20 Yaş Dişlerimiz niye Öteki Dişlerimizden Bu Kadar Geç Çıkıyor? Dişlerimiz kelam konusu olduğunda, pek garip ayrıntılarla müsabakamız sürpriz değil. Örneğin, son dişlerimizin oluşumunu nazaranceli olarak çok yaşlandıktan daha sonra tamamlıyoruz. Yirmi yaş dişleri, isminden da iddia edilebileceği üzere, 20 yaşına yaklaşırken (16-20 yaş aralarında) çıkıyor ve kâfi yer olmayabileceği için kimi vakit pek enteresan açılarla çıkabiliyor.
Büyük maymun türleriyle karşılaştırıldığında, insanların azı dişleri sahiden çok geç çıkıyor. Bu bahiste insanlara yaklaşan tek primat, son azı dişi çiftini 12 yaşında çıkartan şempanze. Pekala ancak insanlarda durum niye bu biçimde? Bu, bilim insanlarının uzun vakittir başlarını karıştıran bir bahis. Şimdiyse, Science Advances mecmuasında yayınlanan bir araştırmada, iki araştırmacı bunu çözmüş olabileceklerini düşünüyor.
Araştırma, “sonuçlarımız, yetişkin primatlarda çiğneme formu üstündeki biyomekanik kısıtlamanın kraniyofasiyal büyüme müddeti boyunca çalıştığı fikrini desteklemektedir. Bu kısıtlama, azı dişlerinin, genel orofasiyal büyümenin mekanik bağlamında bakıldığında, ortaya çıkma vakit içindemasını modüle eden işlevsel oklüzyona inançlı bir biçimde nereden çıkabileceğini düzenler.“
Şayet bu açıklama size karışık geldiyse biraz sıradanleştirelim… Yirmilik dişlerimiz, çenelerimiz onları inançlı bir biçimde barındıracak kadar büyük hale gelene kadar büyümüyor. Bu durum mantıklı gözükse de beşerler çok tuhaf canlılar. Olağanüstü büyük beyinlerimiz ve küçük, geri çekilen burunlarımız var; tam yetişkinliğe ulaşmamız on yıllar alıyor. Primat molarların ortaya çıkışının olağan vakit içindemasını bunun üzere bir cinsle eşleştirmeye çalıştığınızda, işlerin karışması pek olağan karşılanabilir.
Çalışmanın ortak müellifi Gary Schwartz yaptığı açıklamada, “Muhtemelen genel olarak yavaş hayat hikayelerimiz niçiniyle çenelerimizin epey yavaş büyüdüğü ortaya çıktı” diyor ve ekliyor: “Kısa yüzlerimizle bir arada, [bu] mekanik olarak inançlı bir alanın – ya da uygun bir noktanın – oluşmasını geciktirir ve molar çıkışının epey geç yaşlarımıza denk gelmesine yol açar.“
Bu “mekanik olarak güvenli” uygun nokta iki şeye bağlıdır: Çenelerimizin büyüklüğü ve bununla birlikte çiğneme kaslarımızın mekaniği. Çift, hayli erken çıkan azı dişlerinin, buna hazır olmayan bir boşluk ve çiğneme sistemi ile sonuçlanacağını ve bu erken yirmi yaş dişlerini sahiden kullanmaya çalışmanın, çene ekleminin ziyan görmesine niye olacağını keşfettiklerini söylüyor.
Bu hassas istikrar, araştırmacılar tarafınca küçük lemurlardan gorillere kadar neredeyse iki düzine primat çeşidinde de bulundu. Takım, bu çeşitlerin kafatası ve çiğneme kası gelişmeninin 3 boyutlu biyomekanik modellerini oluşturdu ve bunları sonrasındasında her bir hayvandaki çene büyüme oranları hakkındaki bilgilerle birleştirdi. Bu bağlamda, insanların geç ortaya çıkan dişleri hayli daha manalı olmaya başladı.
Araştırma, “Bulgularımız, H. sapiens’te gecikmiş molar çıkışının, orofasiyal büyümede bir yavaşlama ve uzun müddetli bir yavaşlama ile birleştiğinde çok yüz retraksiyonunun bir kararı olduğunu gösteriyor” diyor ve şöyleki devam ediyor: “[Bu], azı dişlerinin inançlı bir biçimde çıkabileceği alveolar boşluğun gecikmiş bir görünümü ile sonuçlanan, uzun çene büyümesi ile ortognatik [hareketli bir çene ile] yüzlerin birleşimidir.“
Keşfin en yeterli yanı – en azından gömülü bir yirmilik dişin acısını bilen herkes için – klinik diş hekimliği için çıkarımlar. Baş muharrir Halszka Glowacka, modeldeki birtakım ince detayları keşfederek, acı veren fenomeni anlamaya yardımcı olabileceklerini öne sürüyor.
Glowacka, “İnsanın biyolojik gelişmeninin gizemlerinden biri, molar oluşumu ile hayat tarihi içindeki kesin senkronizasyonun nasıl ortaya çıktığı ve nasıl düzenlendiğidir” diyoe ve ekliyor: “Bu çalışma, diş gelişimi, kafatası büyümesi ve olgunlaşma profilleri içindeki uzun vakittir bilinen temasların görüntülenebildiği kuvvetli ve yeni bir mercek sağlıyor.“
Büyük maymun türleriyle karşılaştırıldığında, insanların azı dişleri sahiden çok geç çıkıyor. Bu bahiste insanlara yaklaşan tek primat, son azı dişi çiftini 12 yaşında çıkartan şempanze. Pekala ancak insanlarda durum niye bu biçimde? Bu, bilim insanlarının uzun vakittir başlarını karıştıran bir bahis. Şimdiyse, Science Advances mecmuasında yayınlanan bir araştırmada, iki araştırmacı bunu çözmüş olabileceklerini düşünüyor.
Araştırma, “sonuçlarımız, yetişkin primatlarda çiğneme formu üstündeki biyomekanik kısıtlamanın kraniyofasiyal büyüme müddeti boyunca çalıştığı fikrini desteklemektedir. Bu kısıtlama, azı dişlerinin, genel orofasiyal büyümenin mekanik bağlamında bakıldığında, ortaya çıkma vakit içindemasını modüle eden işlevsel oklüzyona inançlı bir biçimde nereden çıkabileceğini düzenler.“
Şayet bu açıklama size karışık geldiyse biraz sıradanleştirelim… Yirmilik dişlerimiz, çenelerimiz onları inançlı bir biçimde barındıracak kadar büyük hale gelene kadar büyümüyor. Bu durum mantıklı gözükse de beşerler çok tuhaf canlılar. Olağanüstü büyük beyinlerimiz ve küçük, geri çekilen burunlarımız var; tam yetişkinliğe ulaşmamız on yıllar alıyor. Primat molarların ortaya çıkışının olağan vakit içindemasını bunun üzere bir cinsle eşleştirmeye çalıştığınızda, işlerin karışması pek olağan karşılanabilir.
Çalışmanın ortak müellifi Gary Schwartz yaptığı açıklamada, “Muhtemelen genel olarak yavaş hayat hikayelerimiz niçiniyle çenelerimizin epey yavaş büyüdüğü ortaya çıktı” diyor ve ekliyor: “Kısa yüzlerimizle bir arada, [bu] mekanik olarak inançlı bir alanın – ya da uygun bir noktanın – oluşmasını geciktirir ve molar çıkışının epey geç yaşlarımıza denk gelmesine yol açar.“
Bu “mekanik olarak güvenli” uygun nokta iki şeye bağlıdır: Çenelerimizin büyüklüğü ve bununla birlikte çiğneme kaslarımızın mekaniği. Çift, hayli erken çıkan azı dişlerinin, buna hazır olmayan bir boşluk ve çiğneme sistemi ile sonuçlanacağını ve bu erken yirmi yaş dişlerini sahiden kullanmaya çalışmanın, çene ekleminin ziyan görmesine niye olacağını keşfettiklerini söylüyor.
Bu hassas istikrar, araştırmacılar tarafınca küçük lemurlardan gorillere kadar neredeyse iki düzine primat çeşidinde de bulundu. Takım, bu çeşitlerin kafatası ve çiğneme kası gelişmeninin 3 boyutlu biyomekanik modellerini oluşturdu ve bunları sonrasındasında her bir hayvandaki çene büyüme oranları hakkındaki bilgilerle birleştirdi. Bu bağlamda, insanların geç ortaya çıkan dişleri hayli daha manalı olmaya başladı.
Araştırma, “Bulgularımız, H. sapiens’te gecikmiş molar çıkışının, orofasiyal büyümede bir yavaşlama ve uzun müddetli bir yavaşlama ile birleştiğinde çok yüz retraksiyonunun bir kararı olduğunu gösteriyor” diyor ve şöyleki devam ediyor: “[Bu], azı dişlerinin inançlı bir biçimde çıkabileceği alveolar boşluğun gecikmiş bir görünümü ile sonuçlanan, uzun çene büyümesi ile ortognatik [hareketli bir çene ile] yüzlerin birleşimidir.“
Keşfin en yeterli yanı – en azından gömülü bir yirmilik dişin acısını bilen herkes için – klinik diş hekimliği için çıkarımlar. Baş muharrir Halszka Glowacka, modeldeki birtakım ince detayları keşfederek, acı veren fenomeni anlamaya yardımcı olabileceklerini öne sürüyor.
Glowacka, “İnsanın biyolojik gelişmeninin gizemlerinden biri, molar oluşumu ile hayat tarihi içindeki kesin senkronizasyonun nasıl ortaya çıktığı ve nasıl düzenlendiğidir” diyoe ve ekliyor: “Bu çalışma, diş gelişimi, kafatası büyümesi ve olgunlaşma profilleri içindeki uzun vakittir bilinen temasların görüntülenebildiği kuvvetli ve yeni bir mercek sağlıyor.“